Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΧΟΡΩΝ
ΣΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΑ Δ.Ε.Π.Π.Σ. ΚΑΙ Α.Π.Σ.
Έφη Βουζίκα
Δρ., Εκπ/κός Φυσικής Αγωγής,
αποσπασμένη στο Π.Ι.
Εισαγωγή
Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο στο πλαίσιο της αναθεώρησης των προγραμμάτων σπουδών των μαθημάτων της υποχρεωτικής εκπαίδευσης συνέταξε και τα Δ.Ε.Π.Π.Σ. και Α.Π.Σ. της Φυσικής Αγωγής και της Ολυμπιακής Παιδείας. Σύμφωνα με αυτά τα Αναλυτικά προγράμματα γράφονται τα καινούργια βιβλία για το Γυμνάσιο, τα οποία δίνουν μεγάλη έμφαση στην διαθεματική προσέγγιση της διδασκαλίας των ελληνικών παραδοσιακών χορών.
Η συγγραφή των βιβλίων των καθηγητών στοχεύει στη βελτίωση της ποιότητας της διδασκαλίας, γενικότερα, του μαθήματος της Φυσικής Αγωγής στο Γυμνάσιο και, ειδικότερα, σε ό,τι αφορά τους ελληνικούς παραδοσιακούς χορούς περιέχει θέματα όπως Ιστορία, Διδακτική, ημερήσια μαθήματα χορών, διαθεματική προσέγγιση αυτών και στοιχεία Αξιολόγησης. Το βιβλίο του μαθητή αποτελεί συμπλήρωμα στο βιβλίο του καθηγητή, λειτουργεί σε άμεση σύνδεση μαζί του, αλλά προσφέρει και αυτόνομα κεφάλαια, τα οποία ο μαθητής μπορεί να χρησιμοποιήσει μόνος του με στόχο την καλλιέργεια της κριτική σκέψης και της δημιουργικότητας του.
Σκοπός - Στόχοι
Σκοπός της διδασκαλίας του χορού στο Γυμνάσιο είναι η καλλιέργεια της ελληνικής πολιτισμικής συνείδησης και η διά βίου άσκηση.
Περιεχόμενο - θεματολογία
Στο γνωστικό αντικείμενο των ελληνικών παραδοσιακών χορών περιλαμβάνονται:
· Χοροί από όλη την Ελλάδα (Καλαματιανός, Γρήγορος Χασάπικος, Τσάμικος, Σαμαρίνα, Πεντοζάλι, Τικ μονό) και
· Τοπικοί χοροί.
Μεθοδολογία διδασκαλίας
Εκτός από τη δασκαλοκεντρική μέθοδο που οι περισσότεροι καθηγητές Φυσικής Αγωγής - χοροδιδάσκαλοι χρησιμοποιούν για να κατευθύνουν και να καθοδηγούν τους μαθητές στη διαδικασία εκμάθησης των χορών, σπουδαία θέση πρέπει να κατέχουν οι δημιουργικές και μαθητοκεντρικές διδακτικές στρατηγικές, οι οποίες αφήνουν το μαθητή να αυτοσχεδιάζει, να εκφράζεται, να μιμείται, να ψυχαγωγείται και να συμμετέχει ως ολοκληρωμένη προσωπικότητα στην κινητική και χορευτική διαδικασία.
Στους ελληνικούς παραδοσιακούς χορούς, η διδασκαλία δεν πρέπει να επικεντρώνεται στην απλή ρυθμική μετακίνηση των μαθητών και στην απλή εκμάθηση κάποιων βημάτων, αλλά να στηρίζεται στα κύρια κέντρα του χορού που είναι η κίνηση, η μελωδία και ο λόγος.
Αξιολόγηση
Ο έλεγχος για το αν επιτεύχθηκαν οι στόχοι του μαθήματος μπορεί να γίνει με ποιοτική και ποσοτική αξιολόγηση. Οι καθηγητές Φυσικής Αγωγής έχουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν τα επιστημονικά τεστ ή τη συστηματική παρατήρηση, κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας. Η διαγνωστική αξιολόγηση εφαρμόζεται στην αρχή της μαθησιακής διαδικασίας, η διαμορφωτική καθ' όλη τη διάρκεια του σχολικού έτους και η τελική με το πέρας της μαθησιακής διαδικασίας.
Διαθεματική - Διεπιστημονική προσέγγιση
Στο Δ.Ε.Π.Π.Σ. και Α.Π.Σ. της Φυσικής Αγωγής αλλά και στα βιβλία τα οποία αυτή τη στιγμή γράφονται γίνεται μεγάλη αναφορά στη διαθεματική και διεπιστημονική προσέγγιση.
Ειδικότερα, στα αντικείμενα της κίνησης και του χορού, το μάθημα είναι πολύ σημαντικό να γίνεται με διεπιστημονική και διαθεματική προσέγγιση και να συνδέεται με την Αισθητική Αγωγή (Μουσική - Θέατρο - Εικαστικά), την Περιβαλλοντική Αγωγή, τον Ελληνικό Ευρωπαϊκό και Παγκόσμιο Πολιτισμό, τη Λαογραφία ( ήθη - έθιμα - ενδυμασία - διατροφή), την Τοπική Ιστορία, τη Γεωγραφία, τα Θρησκευτικά κ.ά.
Οργάνωση παραστάσεων - εκθέσεων
Στο πλαίσιο της διδασκαλίας των χορών με βάση τη διαθεματικότητα είναι σημαντικό να διοργανώνονται παραστάσεις και εκθέσεις.
Η παρουσίαση της δουλειάς των μαθητών και των εκπαιδευτικών στο κοινό έχει στόχο την καλλιέργεια της αυτοπεποίθησης των μαθητών, την κοινωνικοποίηση τους, την διάδοση της πολιτιστικής κληρονομιάς, την πολιτισμική αναβάθμιση της τοπικής κοινωνίας, την επικοινωνία με τους πολιτισμούς άλλων χωρών, την αποδοχή της διαφορετικότητας του άλλου και το άνοιγμα του σχολείου στην κοινωνία
.
Η ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ
Κων/νος Μουντάκης
Αν. Καθηγητής Παν/μίου Πελοποννήσου, τ. Σύμβουλος του Π.Ι.
Έφη Βουζίκα
Δρ., Εκπ/κός Φυσικής Αγωγής, αποσπασμένη στο Π.Ι.
Περί διαθεματικότητας
Από το Φ.Ε.Κ., τεύχος Β', αρ. φύλλου 304/13-03-2003, σ. 4367-8, διαβάζουμε τα παρακάτω για τη διαθεματικότητα : «Το μοντέλο που κυριαρχεί στο εκπαιδευτικό μας σύστημα βασίζεται στην αυτοτελή διδασκαλία των διαφόρων γνωστικών αντικειμένων. Με αυτόν τον τρόπο όμως δεν είναι δυνατόν να εξασφαλιστεί ταυτόχρονα η απαιτούμενη «εσωτερική συνοχή» και η έννοια «οριζόντια ανάπτυξη περιεχομένων». Προς τούτο απαιτείται η κατά το δυνατόν οριζόντια διασύνδεση των Α.Π.Σ. των επιμέρους γνωστικών αντικειμένων. Οριζόντια διασύνδεση στο επίπεδο των Α.Π.Σ. σημαίνει κατάλληλη οργάνωση της διδακτέας ύλης κάθε γνωστικού αντικειμένου, με τρόπο που να εξασφαλίζεται η επεξεργασία θεμάτων από πολλές οπτικές γωνίες, ώστε αυτά να «φωτίζονται πολυπρισματικά» και να αναδεικνύεται η γνώση και η σχέση της με την πραγματικότητα. Γι' αυτό πρέπει να αναζητηθούν, στο μέτρο του εφικτού, μέσα από τα Α.Π.Σ. και τη διδασκαλία, οι προεκτάσεις και οι συσχετίσεις εκείνες που έχουν τα εξεταζόμενα θέματα των αυτοτελών μαθημάτων στο πεδίο των επιστημών, της τέχνης, της τεχνολογίας, αλλά και η συμβολή τους στη διαμόρφωση στάσεων και αξιών.
Η προσέγγιση αυτή, δηλαδή η Διαθεματική Προσέγγιση, ένας όρος γενικότερος του όρου διεπιστημονικότητα, δίνει τη δυνατότητα στο μαθητή να συγκροτήσει ένα ενιαίο σύνολο γνώσεων και δεξιοτήτων, μια ολιστική εν πολλοίς αντίληψη της γνώσης, που θα του επιτρέπει να διαμορφώνει προσωπική άποψη για θέματα που σχετίζονται μεταξύ τους, συσχετίζοντας τα με ζητήματα της καθημερινής ζωής, ώστε να διαμορφώσει το δικό του κοσμοείδωλο, τη δική του κοσμοθεωρία. Η διαθεματική προσέγγιση δεν μπορεί παρά να υποστηρίζεται από μεθόδους ενεργητικής απόκτησης της γνώσης, οι οποίες θα εφαρμόζονται κατά τη διδασκαλία κάθε γνωστικού αντικειμένου και θα εξειδικεύονται στις διαθεματικές δραστηριότητες που προβλέπονται στο τέλος κάθε θεματικής ενότητας. Η επιλογή μιας διαθεματικής δραστηριότητας διευκολύνεται από τη διάχυση της διαθεματικότητα στο κείμενο του βιβλίου (όπου είναι εφικτό) μέσα από θεμελιώδεις διαθεματικές έννοιες."
Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο προτείνει ενδεικτικά τις παρακάτω οκτώ θεμελιώδεις έννοιες: 7. "Αλληλεπίδραση (π.χ. συνεργασία, συλλογικότητα, σύγκρουση, εξάρτηση, ενέργεια ...)
2. Διάσταση (π.χ. χώρος - χρόνος ...)
3. Επικοινωνία (π.χ. κώδικας, συμβολισμός, πληροφορία...)
4. Μεταβολή (π.χ. εξέλιξη, ανάπτυξη, περιοδικότητα...)
5. Μονάδα - Σύνολο (π.χ. άτομο, μόριο, κύτταρο, προσωπικότητα, κοινότητα, κοινωνία...)
6. Ομοιότητα - Διαφορά (π.χ. ισότητα, ομοιότητα, διαφορά ...)
7. Πολιτισμός (π.χ. παράδοση, τέχνη...)
8. Σύστημα (π.χ. δομή, ταξινόμηση, οργάνωση, ισορροπία, νόμος, κλίμακα, συμμετρία...)."
Η Φυσική Αγωγή μπορεί να χαρακτηριστεί ως το κατεξοχήν μάθημα το οποίο περιέχει έννοιες οι οποίες χρησιμοποιούνται στα περισσότερα από τα άλλα μαθήματα. Ο καθηγητής των Μαθηματικών, όταν διδάσκει την έννοια σύστημα στα Μαθηματικά (δυαδικό, εξισώσεων), μπορεί να αναφερθεί στην έννοια σύστημα με το οποίο παίζεται ένας αγώνας ποδοσφαίρου ή μπάσκετ. Ο καθηγητής της Βιολογίας, όταν μιλάει για την έννοια ρυθμός της καρδιάς, μπορεί να αναφερθεί στο ρυθμό στους χορούς ή στο ρυθμό που πρέπει να τρέχει ο αθλητής, όταν
περνά τα εμπόδια. Ο καθηγητής της Κοινωνιολογίας, όταν διδάσκει την έννοια αλληλεπίδραση στην κοινωνία, μπορεί να αναφερθεί σε έναν αγώνα ποδοσφαίρου, στην αλληλεπίδραση των παικτών μέσα στο γήπεδο κ.ά.
Διαθεματικότητα και Φυσική Αγωγή
Η διαθεματικότητα έχει στόχο την όσο γίνεται πιο ολοκληρωμένη και πολύπλευρη κατανόηση βασικών θεμελιωδών εννοιών και θεμάτων, ώστε οι μαθητές να αναπτύξουν δημιουργική και κριτική σκέψη. Γι' αυτό το λόγο οι διαθεματικές έννοιες και τα διαθεματικά σχέδια εργασίας πρέπει να αναπτύσσονται με βιωματική προσέγγιση από τους μαθητές. Στη Φυσική Αγωγή η προσέγγιση αυτή μπορεί να είναι οριζόντια και κάθετη.
Α. Οριζόντια προσέγγιση: Το σύνολο των δραστηριοτήτων του μαθήματος της Φυσικής Αγωγής μπορεί να αξιοποιηθεί στο πλαίσιο της διαθεματικής προσέγγισης. Δηλαδή, όλα τα μαθήματα, για να παρουσιάσουν κάποιες έννοιες στο σύνολο τους και να γίνουν πιο κατανοητές από τους μαθητές, μπορούν να χρησιμοποιήσουν δράσεις της Φυσικής Αγωγής.
Στα Μαθηματικά π.χ. συναντάμε τον όρο σύστημα. Για την πιο ολοκληρωμένη ανάπτυξη της έννοιας του συστήματος ο καθηγητής των Μαθηματικών μπορεί να κάνει αναφορά στα αμυντικά και επιθετικά συστήματα των ομαδικών αθλημάτων.
Αντίστοιχα, στη Φυσική Αγωγή για την καλύτερη κατανόηση των εννοιών μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε δράσεις με θέματα από άλλα μαθήματα. Για παράδειγμα, για να κατανοήσουν οι μαθητές ολοκληρωμένα μια βασική έννοια της Φυσικής Αγωγής που είναι ο ρυθμός, ο καθηγητής Φυσικής Αγωγής μπορεί να αναφέρει παραδείγματα (ή να αναπτύξει δράση) σχετικά με το ρυθμό των κτύπων της καρδιάς (Βιολογία), το ρυθμό που κινούνται τα ουράνια σώματα (Κοσμογραφία), το ρυθμό ανάπτυξης της οικονομίας μιας χώρας (Πολιτική Οικονομία - Επιχειρηματικότητα) ή τους αρχιτεκτονικούς ρυθμούς (Ιστορία) κ.ά.
Προσοχή! Στο μάθημα της Φυσικής Αγωγής, η προσέγγιση αυτή πρέπει να είναι βιωματική, με έμφαση στην ψυχοκινητική ανάπτυξη του μαθητή (δηλαδή να υλοποιούνται κυρίως κινητικές δραστηριότητες), ώστε να μην υπάρχει φόβος να μετατραπεί το μάθημα από πρακτικό σε θεωρητικό.
Β. Κάθετη προσέγγιση: Το σύνολο των διαθεματικών εννοιών μπορεί να αξιοποιηθεί στα γνωστικά αντικείμενα της Φυσικής Αγωγής. Μπορεί δηλαδή ο εκπαιδευτικός Φυσικής Αγωγής να επιλέξει, για παράδειγμα, την έννοια «ρυθμός» και να την επεξεργαστεί, ιδιαίτερα, στους χορούς, στις αθλοπαιδιές, στον κλασικό αθλητισμό, στη γυμναστική και στην κολύμβηση.
Γ. Οριζόντια και κάθετη προσέγγιση: Μπορεί να γίνει με τα διαθεματικά σχέδια εργασίας. Τα διαθεματικά σχέδια εργασίας (αυτά που αναπτύσσονται στα Δ.Ε.Π.Π.Σ. και αυτό που παρουσιάζεται στη συνέχεια) μπορούν να συμπληρώνουν εναλλακτικά τις αναφερόμενες στο Α.Π.Σ. «ενδεικτικές διαθεματικές δραστηριότητες», που εμπεριέχονται και στα βιβλία του εκπαιδευτικού σε κάθε ημερήσιο μάθημα, για τις οποίες διατίθεται περίπου το 10% του διδακτικού χρόνου.
Κάποιες από αυτές τις δραστηριότητες μπορούν να υλοποιηθούν, όταν ο καιρός είναι ακατάλληλος (βροχή, χιόνι, καύσωνας κ.ά.) και δεν υπάρχουν κατάλληλοι χώροι για άθληση.
Όλες οι δράσεις του σχεδίου εργασίας μπορούν να συνδυαστούν με το βιβλίο του μαθητή και να δοθούν ως ομαδικές ή ατομικές εργασίες για το σπίτι, με στόχο την καλλιέργεια της ομαδικότητας, της συνεργασίας, της δημιουργικότητας και την ανάληψη ευθυνών και ρόλων από τους μαθητές.
Οι δράσεις των σχεδίων εργασίας που αναφέρονται σε επισκέψεις ή εκδηλώσεις μπορούν να προγραμματιστούν από την αρχή του σχολικού έτους στο πλαίσιο των εκδρομών - επισκέψεων - εκδηλώσεων που έχει τη δυνατότητα να κάνει το σχολείο.
Τέλος η δημιουργία των επιτροπών στις οποίες συμμετέχουν άτομα από το σχολείο και την τοπική κοινότητα έχουν στόχο το άνοιγμα του σχολείου στην κοινωνία.
Διαθεματική διδασκαλία της έννοιας «σύστημα»
Σύμφωνα με το λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Γ. Μπαμπινιώτη το σύστημα ορίζεται ως: «σύνολο στοιχείων που αλληλεπιδρούν και αλληλεξαρτώνται με βάση καθορισμένους κανόνες». Στη συνέχεια το λεξικό παραθέτει 13 περιπτώσεις στις οποίες χρησιμοποιείται η έννοια σύστημα, όπως: 1. Ανατομία: σύνολο οργάνων τα οποία επιτελούν από κοινού μία ή περισσότερες λειτουργίες, π.χ. πεπτικό σύστημα. 2. Σύνολο σωμάτων που τείνουν προς ή βρίσκονται σε ισορροπία, θερμοδυναμικό σύστημα. 3. Ηλιακό σύστημα. 4. Οδικό σύστημα, σύστημα θέρμανσης, σύστημα μεταφοράς, σύστημα υγείας. 5. Καπιταλιστικό σύστημα, κομμουνιστικό σύστημα, κοινόβουλευτικό σύστημα. 6, Επαναστατικό σύστημα, παραδοσιακό σύστημα, σωφρονιστικό σύστημα, τυφλό σύστημα, εκλογικό σύστημα. 8. Έχει σύστημα στη δουλειά. 9. Το έχει σύστημα να αργεί, αντιγράφει εκ συστήματος. 10. Φιλοσοφικό σύστημα. 11. Δεκαδικό σύστημα, περιοδικό σύστημα στοιχείων. 12. Στη μουσική. 13. Στον προσκοπισμό.
Ο καθηγητής Φυσικής Αγωγής θα πρέπει, αξιοποιώντας τις κατάλληλες ευκαιρίες, να αναφέρεται στις παραπάνω εφαρμογές της έννοιας σύστημα, ώστε οι μαθητές να αποκτήσουν μια συνολικότερη εικόνα του κόσμου που τους περιβάλλει.
Σχέδιο Εργασίας (project) για το μάθημα της Φυσικής Αγωγής στο Γυμνάσιο
Στη συνέχεια παρατίθεται ενδεικτικό παράδειγμα ανάπτυξης ενός σχεδίου εργασίας βασισμένο στις αρχές της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου διδασκαλίας. Το παράδειγμα αυτό με ανάλογες προσαρμογές (απλουστεύσεις ή συνθέσεις) μπορεί να αναπτυχθεί σε παιδιά 13-15 ετών. Το σχέδιο που προτείνεται παρακάτω έχει χρονικό ορίζοντα υλοποίησης τεσσάρων μηνών. Μπορούν όμως να σχεδιαστούν σχέδια εργασίας με μικρότερη ή μεγαλύτερη διάρκεια υλοποίησης.
(Αρχικά ορίζονται υπεύθυνοι φωτογραφίας οι οποίοι αποτυπώνουν με το φωτογραφικό φακό κάθε δραστηριότητα του σχεδίου εργασίας).
1η φάση: Προβληματισμός
• Δημιουργία ερωτηματολογίου της αρχικής αξιολόγησης (γνώσεων, στάσεων, δεξιοτήτων) από τον Καθηγητή Φυσικής Αγωγής. Συμπλήρωση του από τους μαθητές.
• Ενημέρωση των μαθητών για το νόημα της διαθεματικότητας στη Φυσική Αγωγή.
• Επιλογή θέματος. Οι μαθητές προτείνουν διάφορα θέματα τα οποία επιθυμούν να επεξεργαστούν και ο καθηγητής τα καταγράφει στον πίνακα (π.χ. διά βίου άσκηση, σώμα - νους - πνεύμα, αθλητισμός και πολιτισμοί, το δίκαιο του αθλητισμού, διατροφή - άσκηση και υγεία, αθλητισμός και αναψυχή, extreme sports, η βία στους αθλητικούς χώρους κ.ά.). Τελικά μετά από διάλογο επιλέγεται το θέμα: «Διά βίου άσκηση».
Σκοπός: Οι μαθητές να συνειδητοποιήσουν την ανάγκη για «διά βίου» άσκηση ή άθληση.
Επιμέρους στόχοι:
Γνωστικοί: Επιδιώκουμε οι μαθητές:
• Να κατανοήσουν την έννοια της διά βίου άσκησης.
• Να συνειδητοποιήσουν την ωφέλεια της άσκησης στη ζωή.
• Να καλλιεργήσουν την κριτική σκέψη απέναντι στα αρνητικά φαινόμενα που αφορούν την καθημερινότητα τους και τα οποία σχετίζονται με την υγεία τους (όπως είναι οι συνέπειες από την καθιστική ζωή, την υπερ-προπόνηση, την κακή διατροφή, τους βίαιους και με άγχος ρυθμούς ζωής, το κάπνισμα, τα αναβολικά κ.ά.).
Δεξιοτήτων: Επιδιώκουμε οι μαθητές:
• Να καλλιεργήσουν την αρμονία πνεύματος και σώματος.
• Να βελτιώσουν την υγεία τους.
• Να καλλιεργήσουν τις φυσικές σωματικές ικανότητες: αντοχή, δύναμη, ταχύτητα, ευλυγισία και ευκινησία.
• Να αναπτύξουν πολύπλευρα τις κινητικές δεξιότητες και τα ταλέντα τους.
• Να καλλιεργήσουν την ομαδικότητα και τη συνεργασία, την αυτοπεποίθηση, την αυτοπειθαρχία, τη θέληση, την υπομονή, την επιμονή και την αποφασιστικότητα.
Στάσεων: Επιδιώκουμε οι μαθητές:
• Να αποδεχθούν την ευεργετική επίδραση της διά βίου άσκησης στο σώμα, στο πνεύμα και στην ψυχή.
• Να συμμετέχουν ενεργά σε αθλητικές δραστηριότητες και να αποκτήσουν αθλητικά χόμπι.
Ευαισθητοποίηση των μαθητών
Η ευαισθητοποίηση των μαθητών μπορεί να γίνει με έντυπο, οπτικοακουστικό και ηλεκτρονικής μορφής υλικό, π.χ. με:
• Προβολή διαφανειών με θέμα: «Μη διαδεδομένα στη χώρα μας αθλήματα» ή «Άσκηση και ποιότητα ζωής».
• Προβολή διαφανειών με θέμα: «Extreme sports» ή «Αθλήματα αναψυχής».
• Προβολή βιντεοταινίας με θέμα τη συμμετοχή του σχολείου μας στις αθλητικές διοργανώσεις του Δήμου μας.
• Προβολή βιντεοταινίας με θέμα: «Ενεργητικός τρόπος ζωής σε όλο τον κόσμο» ή «Οι συνέπειες του καπνίσματος στην υγεία».
• Επίσκεψη στην ηλεκτρονική διεύθυνση της Παγκοσμίου Οργάνωσης Υγείας.
• Παρουσίαση φωτογραφικού υλικού με θέμα : «Αισθητική και αθλητισμός» ή «Άσκηση στο βουνό - άσκηση στη θάλασσα».
Διερεύνηση τον θέματος
Γίνεται συζήτηση για το ποια επιμέρους θέματα θα μπορούσαν οι μαθητές να επεξεργαστούν (π.χ. αθλήματα του βουνού, αθλήματα της θάλασσας, αθλήματα του νερού, ενεργητικός τρόπος ζωής στο σχολείο μας, κίνδυνοι τραυματισμών - πρώτες βοήθειες, άσκηση - διατροφή και υγεία, το δικό μου πρόγραμμα άσκησης, ερασιτεχνισμός ή πρωταθλητισμός, οι δυνατότητες άσκησης άθλησης στο Δήμο μας, οι βλαβερές συνέπειες των σύγχρονων κακών συνηθειών ζωής κ.ά.).
Ταξινόμηση - κατηγοριοποίηση ιδεών, εντοπισμός ενοτήτων
Γίνεται ταξινόμηση και κατηγοριοποίηση των παραπάνω ιδεών και τελικά εντοπίζονται οι επιμέρους ενότητες με τις οποίες θα ασχοληθούν οι ομάδες.
2η φάση: Προγραμματισμός διδακτικών ενοτήτων
Χωρισμός σε υποομάδες
Γίνεται ο χωρισμός των μαθητών σε υποομάδες (5-6 ατόμων η καθεμία). Η κάθε υποομάδα αναλαμβάνει μία από τις επιμέρους ενότητες.
• Ομάδα Α: «Αθλήματα αναψυχής».
• Ομάδα Β: «Άσκηση - διατροφή και υγεία».
• Ομάδα Γ: «Πρώτες βοήθειες».
• Ομάδα Α: «Κάπνισμα, αλκοόλ- υγεία».
Μεθοδολογία
Γίνεται ενημέρωση για τον τρόπο με τον οποίο θα δουλέψουν οι μαθητές. Αναλύεται η ομαδοσυνεργατική μέθοδος, η μέθοδος της αλληλοδιδασκαλίας, η μιμητική και η δημιουργική μέθοδος.
Ανάλυση δραστηριοτήτων
Ορίζεται το χρονοδιάγραμμα και η κάθε ομάδα αναλαμβάνει τις δραστηριότητες που θα υλοποιήσει.
• Επαφή με το περιβάλλον (α. άμεσο, β. έμμεσο). Ορίζεται το περιβάλλον στο οποίο θα διεξαχθούν οι δραστηριότητες (π.χ. στην αυλή του σχολείου, στο αμφιθέατρο, στο κλειστό γυμναστήριο, στο πνευματικό κέντρο του Δήμου, στο κλειστό γυμναστήριο του Δήμου, στο Χοροδιδασκαλείο, στο Κέντρο Υγείας, στο Νοσοκομείο, στο Εθνικό Στάδιο και στο Κολυμβητήριο του Δήμου, στο θεατράκι του Δήμου, σε χώρους που παρουσιάζονται εκθέσεις σχετικές με τα θέματα μας, στη θάλασσα, στο ποτάμι, στο βουνό κ.ά.).
3η φάση: Διεξαγωγή - υλοποίηση δραστηριοτήτων
Στη φάση αυτή υλοποιούνται οι προγραμματισμένες δραστηριότητες σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα τεσσάρων μηνών.
1ος μήνας
• Όλα τα παραπάνω.
• Ενημέρωση του διδακτικού προσωπικού του σχολείου.
• Ενημέρωση του συλλόγου γονέων και κηδεμόνων.
• Επαφή με τοπική αυτοδιοίκηση, εθελοντικές οργανώσεις, ομοσπονδίες, αθλητικούς και πολιτιστικούς συλλόγους, Ερυθρό Σταυρό κ.ά.
• Σύσταση σχολικής επιτροπής για τη διάδοση των αποτελεσμάτων του προγράμματος.
• Δημιουργία των ομάδων των μαθητών (αθλητισμού, εικαστικών, μουσικής, θεάτρου, φωτογραφίας κ.ά.).
• Ανασκόπηση βιβλιογραφίας, εφημερίδων, περιοδικού τύπου, πολυμέσων και επεξεργασία των επιμέρους θεμάτων που έχει αναλάβει η κάθε ομάδα (Ομάδα Α: «Καταγραφή των αθλημάτων αναψυχής απ' όλο τον κόσμο», Ομάδα Β: «Άσκηση και βελτίωση της ποιότητας ζωής», Ομάδα Γ: «Κίνδυνοι τραυματισμών κατά την άσκηση - πρόληψη», Ομάδα Δ: «Καταγραφή στοιχείων σχετικά με το κάπνισμα και τη χρήση αλκοόλ από τους εφήβους στη χώρα μας - σύγκριση με δεδομένα από άλλες χώρες».
• Επίσκεψη στο Αθλητικό κέντρο της περιοχής - γνωριμία με καινούρια αθλήματα, σε συνεργασία με ομάδες, συλλόγους ή ομοσπονδίες αθλημάτων.
• Τέλος, ανά δύο οι ομάδες παίζουν στην αυλή του σχολείου ομαδικά αθλήματα τα οποία επέλεξε η πλειοψηφία των μαθητών των ομάδων.
2ος μήνας
• Επίσκεψη στο κοντινό γυμναστήριο και διεξαγωγή ημερήσιου μαθήματος Φυσικής Αγωγής κατά τη διάρκεια προπόνησης μιας αθλητικής ομάδας της περιοχής μας. (Επιλογή ομαδικού αθλήματος)
• Διοργάνωση Σαββατοκύριακου Δραστηριοτήτων (μπορούν να συμμετέχουν φίλοι και συγγενείς). Ομάδα Α: Οργάνωση πεζοπορίας στο κοντινό βουνά
Ομάδα Β: Οργάνωση δράσης με κανόε - καγιάκ σε κοντινό ποτάμι. Ομάδα Γ: Συμμετοχή σε ποδηλατικό γύρο ή βόλτα με τα ποδήλατα.
Ομάδα Δ: Εκδρομή σε κοντινό χιονοδρομικό κέντρο και συμμετοχή σε αθλήματα του χιονιού και του πάγου.
• Διοργάνωση και συμμετοχή των ομάδων σε αγώνα Orienteering μέσα στην πόλη.
• Κατασκευές
Ομάδα Α: Κατασκευή του χάρτη των αθλημάτων αναψυχής και των extreme sports στην Ελλάδα.
Ομάδα Β: Μελέτη σχεδιασμός και κατασκευή μακέτας της διατροφικής πυραμίδας.
Ομάδα Γ: Κατασκευή πίνακα κολάζ με αντιπαρατιθέμενα θέματα: «Συνέπειες της συνήθειας του καπνίσματος και της χρήσης αλκοόλ στην υγεία μου - συνέπειες της άσκησης στην ποιότητα της ζωής μου».
Ομάδα Α: Κατασκευή αφίσας (ζωγραφική ή γκράφιτι) με θέμα: «Απαγορευμένες ασκήσεις» ή «Σωστή και λάθος εκτέλεση των ασκήσεων».
• Αξιολόγηση του υλικού της ενότητας - Παρουσίαση του υλικού που συγκέντρωσε η κάθε ομάδα στις υπόλοιπες.
3ος μήνας
• Ενίσχυση της βιβλιοθήκης του σχολείου με βιβλία σχετικά με την άσκηση γενικότερα. Η συσταθείσα επιτροπή ετοιμάζει και αποστέλλει επιστολές προς άτομα και φορείς, για συλλογή σχετικών βιβλίων.
• Εμπλουτισμός της ιστοσελίδας του σχολείου. Με τη βοήθεια του καθηγητή πληροφορικής εμπλουτίζεται η ιστοσελίδα του σχολείου με όλες τις δράσεις του σχεδίου εργασίας.
• Εφαρμογή της μεθόδου αλληλοδιδασκαλίας.
Ομάδα Α: Οι μαθητές παρουσιάζουν - προτείνουν εναλλακτικές μορφές άσκησης σε μαθητές άλλων τάξεων του σχολείου.
Ομάδα Β: Οι μαθητές ετοιμάζουν - παρασκευάζουν - παρουσιάζουν σε μαθητές άλλων τάξεων του σχολείου «Το σωστό πρωινό - Το σωστό δεκατιανό».
Ομάδα Γ: Οι μαθητές παρουσιάζουν σε μαθητές άλλων τάξεων του σχολείου ιστορίες σχετικές με το θέμα τους, χρησιμοποιώντας γελοιογραφίες, σκίτσα, κόμικς και μίμηση (π.χ. «ομάδα φίλων που πίνουν αλκοόλ και μετά πηγαίνουν στο γήπεδο να παίξουν μπάλα» ή «μετά από αερόβια άσκηση κάποιος απολαμβάνει ένα τσιγάρο» κ.ά.). Συζήτηση για τις συνέπειες μιας τέτοιας δράσης.
Ομάδα Δ: Οι μαθητές επιδεικνύουν σε μαθητές άλλων τάξεων: α) τη σωστή εκτέλεση ασκήσεων που συνήθως εκτελούνται λάθος, β) την άμεση αντιμετώπιση διαστρέμματος ποδοκνημικής άρθρωσης, γ) τα βασικά μέτρα ασφάλειας που πρέπει να παίρνουμε για τη συμμετοχή στην άσκηση.
• Συγκέντρωση και αξιολόγηση του φωτογραφικού υλικού από την ανασκόπηση έντυπου και ηλεκτρονικού τύπου που ήδη έχει συγκεντρώσει η κάθε ομάδα. Κατασκευή του λευκώματος με θέμα: «Ενεργητικός τρόπος
ζωής στο σχολείο μας». Στην κάθε φωτογραφία μπαίνει υπότιτλος. Μαθητές με ιδιαίτερο καλλιτεχνικό ταλέντο αναλαμβάνουν το αισθητικό μέρος του λευκώματος.
• Συμμετοχή στην εφημερίδα της τάξης. Οι ομάδες φτιάχνουν τα δικά τους άρθρα σχετικά με την εργασία τους και τα δημοσιεύουν στην εφημερίδα.
• Προετοιμασία - Προπόνηση των ομάδων για την παρουσίαση της εργασίας στο κοινό.
• Αξιολόγηση του υλικού της ενότητας - Παρουσίαση του υλικού που συγκέντρωσε η κάθε ομάδα στις υπόλοιπες.
4ος μήνας
• Ενημέρωση όλου του σχολείου για την πορεία του προγράμματος. Οι μαθητές και οι εκπαιδευτικοί που συμμετέχουν στο πρόγραμμα ενημερώνουν όλη τη σχολική μονάδα για την πορεία του και για το πρόγραμμα των τελικών εκδηλώσεων. Η επιτροπή εθελοντισμού προετοιμάζει τη διοργάνωση των τελικών εκδηλώσεων.
• Προετοιμασία των τελικών εκδηλώσεων. Προετοιμασία των ομάδων εργασίας (αθλητικών - χορευτικών - εικαστικών - θεατρικών κ.ά.).
• Δημιουργία πρόσκλησης των εκδηλώσεων. Η πρόσκληση μπορεί να έχει σχήμα π.χ.: μπάλας, ρακέτας κ.ά.
• Κατασκευή επαίνου συμμετοχής στις τελικές εκδηλώσεις.
• Συγκέντρωση όλου του υλικού που έχουν συγκεντρώσει οι ομάδες. Αξιολόγηση και ταξινόμηση.
• Σύνθεση της εργασίας. Δημιουργία εντύπου, το οποίο περιλαμβάνει όλες τις δράσεις των ομάδων.
• Τελική προετοιμασία - προπόνηση των ομάδων για την παρουσίαση της εργασίας στο κοινό.
• Προετοιμασία δράσεων της επιτροπής διάδοσης των αποτελεσμάτων του προγράμματος.
Παρουσίαση της εργασίας στο κοινό
• Οργάνωση εσωτερικού σχολικού πρωταθλήματος (ατομικών και ομαδικών αθλημάτων και παραδοσιακών και άλλων παιχνιδιών). Τελετή έναρξης με ελληνικούς παραδοσιακούς χορούς, λαϊκούς χορούς απ' όλο τον κόσμο, μοντέρνες χορογραφίες, ρυθμική αγωνιστική γυμναστική, ενόργανη και ακροβατική γυμναστική, αυτοσχεδιασμούς και δημιουργικό χορό από τις αντίστοιχες ομάδες του σχολείου (παίκτες - διαιτητές - γραμματεία - χορευτές κ.ά. θα είναι όλοι μαθητές).
• Τελική εκδήλωση διάδοσης των αποτελεσμάτων των δράσεων. Μπορεί να περιλαμβάνει:
- Θεατρική παράσταση με θέμα: «Διά βίου άσκηση». Παρουσίαση των δράσεων των μαθητών με θεατρικό, μουσικό και χορευτικό τρόπο.
- Έκθεση ζωγραφικής, γκράφιτι, φωτογραφίας, χειροτεχνημάτων που ετοίμασαν οι μαθητές κατά τη διάρκεια υλοποίησης του προγράμματος.
- Μουσική παράσταση. Η μουσική ομάδα χαρίζει στους μαθητές και στους φίλους του σχολείου μια συναυλία με θέμα: «Διά βίου τραγούδι και χορός».
• Επιβράβευση των μαθητών για την συμμετοχή τους στο πρόγραμμα της άσκησης (π.χ. α. η χορευτική ομάδα θα παρακολουθήσει το Φεστιβάλ χορού της Καλαμάτας, β. οι ομάδες αθλοπαιδιών θα παρακολουθήσουν αγώνες Α' κατηγορίας των αθλημάτων που αγαπούν, γ. οι ομάδες εικαστικών, φωτογραφίας και θεάτρου θα παρακολουθήσουν σημαντική θεατρική παράσταση της πόλης, δ. η μουσική ομάδα θα παρακολουθήσει συναυλία που θα πραγματοποιηθεί στο θέατρο της πόλης κ.ά.).
4η φάση: Αξιολόγηση Προγραμμάτων
• Συμπλήρωση τελικού ερωτηματολογίου αξιολόγησης από τους μαθητές.
• Προφορική αξιολόγηση (συνέντευξη) από καθηγητές, γονείς και φίλους του σχολείου οι οποίοι συμμετείχαν ενεργά στο πρόγραμμα.
• Στατιστική επεξεργασία αρχικού και τελικού ερωτηματολογίου αξιολόγησης των μαθητών και επεξεργασία αξιολόγησης συνεντεύξεων κτλ. από τον καθηγητή Φυσικής Αγωγής.
• Τελική έκθεση αξιολόγησης του προγράμματος από τον καθηγητή Φυσικής Αγωγής.
• Αποστολή προτάσεων επίλυσης προβλημάτων που προέκυψαν από την εργασία στα υπεύθυνα υπουργεία και τους οργανισμούς (Επιτροπή διάδοσης των αποτελεσμάτων του προγράμματος).
• Αρχειοθέτηση όλου του προγράμματος στην αθλητική - ολυμπιακή βιβλιοθήκη του σχολείου, για μελλοντική χρήση (Επιτροπή διάδοσης των αποτελεσμάτων του προγράμματος).
• Αποστολή του παραχθέντος υλικού, της αξιολόγησης και των προτάσεων στο Σύμβουλο Φυσικής Αγωγής.
ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
3ο Κ.Π.Σ.\20 Ε.Π.Ε.Α.Ε.Κ\Α.Π. Α2 ΜΕΤΡΟ 2.1\ΕΝΕΡΓΕΙΑ 2.1.1\ΚΑΤ. ΠΡΑΞΕΩΝ 2.1.1.Β
Επιμόρφωση Στελεχών της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης
και Εκπαιδευτικών στο Δ.Ε.Π.Π.Σ., τα Α.Π.Σ.
και το Νέο Διδακτικό Υλικό του Γυμνασίου
Τεύχος Επιμορφωτικού Υλικού
Έργο συγχρηματοδοτούμενο από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (75%)
και από το Ελληνικό Δημόσιο (25%)
ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ
Κων/νος Μουντάκης
Αν. Καθηγητής Παν/μίου Πελοποννήσου, τ. Σύμβουλος του Π.Ι.
Εισαγωγή
Εάν θέλουμε να αναβαθμίσουμε ένα οποιοδήποτε μάθημα στην εκπαίδευση ή την εκπαίδευση συνολικά, θα πρέπει να βελτιώσουμε τους τέσσερις παρακάτω παράγοντες: α) την υλικοτεχνική υποδομή, β) το νομικό πλαίσιο που καθορίζει τον τρόπο λειτουργίας του μαθήματος, γ) την εκπαίδευση και τη μετεκπαίδευση του προσωπικού και δ) τα Αναλυτικά Προγράμματα και το διδακτικό υλικό. Ανάλογα με το είδος του μαθήματος, καθένα από τα παραπάνω έχει και διαφορετική βαρύτητα. Στη Φυσική Αγωγή π.χ. η υλικοτεχνική υποδομή έχει μεγαλύτερη βαρύτητα απ' ό,τι π.χ. στη Λογοτεχνία. Ενώ δηλαδή η Λογοτεχνία θέλει μια αίθουσα διδασκαλίας για να διδαχθεί σε ικανοποιητικό βαθμό, η Φυσική Αγωγή, για να διδαχθεί ικανοποιητικά, θέλει πολλαπλάσιες εγκαταστάσεις σε έκταση και σε κόστος.
Η Ελληνική Πολιτεία, στη συνεχή προσπάθεια της για την αναβάθμιση της εκπαίδευσης, ξεκίνησε από το 2001 τη διαδικασία δημιουργίας νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων Σπουδών (Α.Π.Σ.) σε όλα τα μαθήματα της υποχρεωτικής εκπαίδευσης (Δημοτικό και Γυμνάσιο) και στη συνέχεια την παραγωγή διδακτικού υλικού για όλα τα μαθήματα. Το νέο στοιχείο για όλα τα παραπάνω είναι η έννοια της διαθεματικότητας στην οποία αναφερόμαστε παρακάτω. Το διδακτικό αυτό υλικό αποτελείται ανάλογα με το μάθημα από το βιβλίο του μαθητή, το βιβλίο του καθηγητή, το τετράδιο του μαθητή, χάρτες, βίντεο και οπτικά και ακουστικά CD.
Στη Φυσική Αγωγή γράφονται για την Α'+Β' τάξη Δημοτικού βιβλίο εκπαιδευτικού και βιβλίο μαθητή. Το ίδιο και για τις Γ+Δ' τάξεις και Ε'+ΣΤ. Στο Γυμνάσιο γράφονται τρία βιβλία για τον καθηγητή, ένα για κάθε τάξη, και ένα βιβλίο συνολικά για το μαθητή και για τις τρεις τάξεις. Σύνολο δηλαδή δέκα βιβλία. Δημιουργείται επίσης και ένα CD για το μαθητή στο Γυμνάσιο με τίτλο «Άσκηση και ποιότητα ζωής».
Παρόλο λοιπόν που τα νέα Α.Π. και το διδακτικό υλικό αποτελούν μόνο έναν από τους παράγοντες αναβάθμισης του μαθήματος, αναμένεται ότι θα παίξουν σημαντικό ρόλο στην αναβάθμιση της Φυσικής Αγωγής, μιας και είναι η πρώτη φορά που δημιουργείται διδακτικό υλικό για τη Φ.Α., σε τέτοια έκταση, στη χώρα μας.
Στη συνέχεια, παρατίθενται περιληπτικά: α) ο τρόπος δημιουργίας ενός Αναλυτικού Προγράμματος (Α.Π.), β) η έννοια της διαθεματικότητας, γ) η δημιουργία ενός σχεδίου εργασίας (project), δ) η παρουσίαση του βιβλίου μαθητή του Γυμνασίου και ε) η παρουσίαση του βιβλίου του καθηγητή της Α' Γυμνασίου.
Αναλυτικά Προγράμματα
Τα Αναλυτικά Προγράμματα ή Προγράμματα Σπουδών είναι μια σειρά μαθημάτων με τα οποία επιδιώκουμε να δημιουργήσουμε ορισμένες επιθυμητές αλλαγές στη συμπεριφορά του μαθητή. Αλλαγές στη συμπεριφορά του ανθρώπου συμβαίνουν από τη στιγμή που αυτός θα γεννηθεί με την αλληλεπίδραση του με το περιβάλλον, φυσικό και κοινωνικό. Η οργανωμένη πολιτεία όμως θέλει να επέλθουν στο μαθητή αλλαγές κοινωνικά επιθυμητές και αυτό λαμβάνει χώρα στο σχολείο με την εισαγωγή του μαθητή σε δραστηριότητες - μαθήματα οι οποίες πιστεύεται ότι θα επιφέρουν αυτές τις αλλαγές, όπως για παράδειγμα Γλώσσα, Μαθηματικά, Ιστορία, Φυσική Αγωγή, Θρησκευτικά κ.ά.
Κάθε χώρα έχει αναπτύξει το δικό της μηχανισμό δημιουργίας των Αναλυτικών Προγραμμάτων. Γενικά όμως η δημιουργία τους μπορεί να ομαδοποιηθεί σε δύο μεγάλες κατηγορίες: α) στα συγκεντρωτικά, αυτά δηλαδή που δημιουργεί η πολιτεία κεντρικά και όλα τα σχολεία έχουν την υποχρέωση να εφαρμόσουν και β) τα αποκεντρωμένα, εκείνα τα Α.Π. τα οποία δεν είναι απολύτως όμοια για όλη τη χώρα. Η τοπική αυτοδιοίκηση ή το σχολείο το ίδιο έχουν λόγο στη δημιουργία τους. Έτσι τα Α.Π. σ' αυτές τις χώρες διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή. Στην Ελλάδα τα Α.Π. χαρακτηρίζονται ως συγκεντρωτικά. Η πολιτεία, δηλαδή, κεντρικά αποφασίζει ποια μαθήματα πρέπει να διδαχθούν σε όλα τα σχολεία και τι θα διδαχθεί από κάθε μάθημα. Στη συνέχεια, τα βιβλία και το άλλο διδακτικό υλικό γράφονται κεντρικά και διανέμονται σε όλα τα σχολεία. Όλη η παραπάνω διαδικασία στη χώρα μας έχει ανατεθεί στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Σε ένα τέτοιο εκπαιδευτικό σύστημα ο εκπαιδευτικός δεν έχει δικαίωμα να αλλάζει την ύλη και να διδάξει πράγματα που εκείνος θεωρεί ότι θα ήταν περισσότερο ενδιαφέροντα στους μαθητές ή θα εξυπηρετούσαν περισσότερο τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες τους. Κάθε είδος από τα παραπάνω προγράμματα, τα συγκεντρωτικά δηλαδή ή τα αποκεντρωμένα, έχει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα που δεν επαρκεί ο χώρος για να αναφερθούν εδώ.
Η δημιουργία ενός Αναλυτικού Προγράμματος συνίσταται στην απάντηση τεσσάρων ερωτημάτων, όπως αυτά φαίνονται στο παραπάνω σχεδιάγραμμα, αρχίζοντας από την κορυφή, γιατί δηλαδή θα διδάξουμε Φ.Α., ποιος είναι ο σκοπός και οι ειδικοί σκοποί του μαθήματος. Η απάντηση που θα δώσουμε σ' αυτό το πρώτο ερώτημα θα επηρεάσει και τις απαντήσεις των επόμενων ερωτημάτων, την επιλογή δηλαδή της ύλης, τις μεθόδους διδασκαλίας και την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων.
Στην προσπάθεια απάντησης των ανωτέρω ερωτημάτων οι συντάκτες των Αναλυτικών Προγραμμάτων αντιμετωπίζουν τρία είδη ερωτήσεων οι οποίες θα πρέπει να απαντηθούν με διαφορετικό τρόπο. Α) Τις φιλοσοφικές ερωτήσεις, οι οποίες αφορούν κύρια τις απαντήσεις που πρέπει να δοθούν όσον αφορά το σκοπό και τους ειδικούς σκοπούς του μαθήματος. Η φιλοσοφία της παιδείας, η παιδαγωγική και η φιλοσοφία της Φυσικής Αγωγής θα βοηθήσουν, ώστε να δοθούν απαντήσεις σε αυτού του είδους τα ερωτήματα. Το ερώτημα π.χ. αν κύριος σκοπός της Φυσικής Αγωγής είναι η ανάπτυξη κινητικών δεξιοτήτων στους μαθητές ή η βελτίωση της υγείας τους είναι φιλοσοφικό ερώτημα, διότι καλείται να δώσει απάντηση στο τι είναι παιδαγωγικά αξιολογότερο για το μαθητή, β) Τις επιστημονικές ερωτήσεις, οι οποίες αφορούν ίσως το μεγαλύτερο μέρος της σύνταξης των Α.Π. και κυρίως την επιλογή του περιεχομένου και των διδακτικών μεθόδων, αλλά και του τρόπου με τον οποίο θα γίνει η αξιολόγηση. Ερωτήσεις της μορφής: «ποια διδακτική μέθοδος είναι περισσότερο αποτελεσματική» ή «πώς θα αξιολογηθούν οι μαθητές αν έμαθαν μια συγκεκριμένη τεχνική ή αν βελτίωσαν τις φυσικές τους ικανότητες» υπάγονται σ' αυτήν την κατηγορία, γ) Τις ερωτήσεις συμφωνίας, αυτές δηλαδή που δεν υπάγονται σε καμιά από τις παραπάνω κατηγορίες, όπως είναι ερωτήσεις της μορφής «πόσα μαθήματα θα διδαχτούν στο μπάσκετ ή το μήκος στην Α' Γυμνασίου» ή «αν θα χρησιμοποιηθούν τεστ για τη βαθμολόγηση των μαθητών», για την απάντηση των οποίων πρέπει να συμφωνήσουν οι συντάκτες των Α.Π.
Σκοπός - Ειδικοί σκοποί
Ο σκοπός και οι ειδικοί σκοποί της Φυσικής Αγωγής στο Δημοτικό Σχολείο αναφέρονται στο Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών (Δ.Ε.Π.Π.Σ.) και στο Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών (Α.Π.Σ.) της Φυσικής Αγωγής (Φ.Ε.Κ. τεύχος Β' 304/13-3-2003). "Ο σκοπός της Φυσικής Αγωγής στην υποχρεωτική εκπαίδευση είναι να συμβάλει κατά προτεραιότητα στη σωματική ανάπτυξη των μαθητών και παράλληλα να βοηθήσει στην ψυχική και πνευματική τους καλλιέργεια καθώς και στην αρμονική τους ένταξη στην κοινωνία. Προτεραιότητα έχει η ανάπτυξη των κινητικών δεξιοτήτων των μαθητών και μέσω αυτών η καλλιέργεια των φυσικών τους ικανοτήτων και η ενίσχυση της υγείας τους." Οι μαθητές, δηλαδή, στο Δημοτικό Σχολείο θα πρέπει κατά προτεραιότητα να διδαχθούν τις τεχνικές των διαφόρων αγωνισμάτων και αθλημάτων και άλλων μη τυποποιημένων κινητικών δεξιοτήτων καθώς και τους πλέον διαδεδομένους χορούς της πατρίδος μας.
Ειδικοί σκοποί
Οι ειδικοί σκοποί όπως περιγράφονται στο Δ.Ε.Π.Π.Σ. και στο Α.Π.Σ. είναι οι παρακάτω: Σωματικός τομέας (Ψυχοκινητικός)
• Ανάπτυξη κινητικών δεξιοτήτων: σύνθετες δεξιότητες, περίπλοκες δεξιότητες.
• Ανάπτυξη των φυσικών σωματικών ικανοτήτων: αντοχή, δύναμη, ταχύτητα, ευλυγισία, ευκινησία.
• Προαγωγή της υγείας και ευεξίας.
• Καλλιέργεια του ρυθμού.
Συναισθηματικός τομέας
• Κοινωνικοί στόχοι: ανάπτυξη κοινωνικών και ψυχικών αρετών, όπως συνεργασία, ομαδικό πνεύμα, αυτοπειθαρχία, θέληση, υπευθυνότητα, υπομονή, επιμονή και θάρρος. Ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης και της θετικής αυτοαντίληψης και αυτοπεποίθησης και καλλιέργεια ελεύθερης και δημοκρατικής έκφρασης.
• Ηθικοί στόχοι: ανάπτυξη ηθικών αρετών, όπως τιμιότητα, δικαιοσύνη, αξιοκρατία, σεβασμός αντιπάλων, αυτοσεβασμός, μετριοφροσύνη, συνετή αντιμετώπιση της νίκης και της ήττας.
Γνωστικός τομέας
• Γνωστικοί στόχοι: απόκτηση γνώσεων σχετικών με τη Φυσική Αγωγή και τον Αθλητισμό. Γνώση των κανονισμών των διαφόρων αθλημάτων και αγωνισμάτων. Απόκτηση γνώσεων σχετικών με την Ολυμπιακή ιδέα και κίνηση. Απόκτηση γνώσεων που σχετίζονται με τον παραδοσιακό χορό, τη μουσική και το τραγούδι σε τοπικό και εθνικό επίπεδο. Απόκτηση βασικών γνώσεων υγιεινής και πρώτων βοηθειών.
• Συνειδητοποίηση της ανάγκης για «διά βίου» άσκηση - άθληση και της ωφέλειας που προκύπτει από αυτή, καθώς και απόκτηση αθλητικών συνηθειών για ερασιτεχνική ενασχόληση με τον αθλητισμό (hobbies).
• Αισθητικοί στόχοι: εκτίμηση των αισθητικών στοιχείων των κινήσεων.
Οι παραπάνω στόχοι πρέπει να καλλιεργούνται σε όλες τις τάξεις του Γυμνασίου. Προτεραιότητα όμως έχει η ανάπτυξη των κινητικών δεξιοτήτων των μαθητών και μέσω αυτών η καλλιέργεια των φυσικών τους ικανοτήτων και η προαγωγή της υγείας τους.
Όπως είδαμε παραπάνω η Φ.Α. όπως και κάθε μάθημα έχει επιμέρους σκοπούς οι οποίοι απευθύνονται στους τρεις τομείς της ανθρώπινης προσωπικότητας, στο σωματικό (ψυχοκινητικό), στο συναισθηματικό και στο γνωστικό. Η δημιουργία ενός Α.Π. προϋποθέτει την αξιολόγηση των παραπάνω τομέων, ποιον δηλαδή θέλουμε να αναπτύξουμε πρώτο, ποιον δεύτερο και ποιον τρίτο. Το ερώτημα είναι φιλοσοφικό - αξιολογικό και γι' αυτό πιθανόν να μην αποδέχονται όλοι την ίδια απάντηση. Τα νέα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών της Φυσικής Αγωγής (Α.Π.Σ.) συντάχθηκαν δίνοντας προτεραιότητα στο σωματικό (ψυχοκινητικό τομέα), στη συνέχεια στο συναισθηματικό και τέλος στο γνωστικό. Ο χώρος εδώ δεν επαρκεί για μια δικαιολόγηση της παραπάνω επιλογής, πρέπει να λεχθεί όμως ότι μια διαφορετική ιεράρχηση των τριών αυτών τομέων οδηγεί και στη δημιουργία ενός διαφορετικού Αναλυτικού Προγράμματος.
Επιλογή του περιεχομένου
Για την επιλογή του περιεχομένου της Φυσικής Αγωγής ακολουθούνται συνήθως οι παρακάτω αρχές: α) επιλέγονται οι περισσότερο διαδεδομένες αθλητικές δραστηριότητες στην αθλητική παράδοση μιας χώρας, β) επιλέγονται αθλητικές δραστηριότητες για τις οποίες υπάρχουν αθλητικές εγκαταστάσεις στα σχολεία, για να διδαχθούν και γ) επιλέγονται αθλητικές δραστηριότητες τις οποίες οι καθηγητές Φυσικής Αγωγής μπορούν να τις διδάξουν. Λαμβάνονται επίσης υπόψη α) η θεωρία του πλάτους και β) ο χρόνος διδασκαλίας του μαθήματος.
Το περιεχόμενο της Φυσικής Αγωγής για το Γυμνάσιο στη χώρα μας αντλείται από τις παρακάτω τέσσερις ομάδες αθλητικών δραστηριοτήτων: α) Αθλοπαιδιές, β) Κλασικός αθλητισμός, γ) Ενόργανη, Ρυθμική, Ελεύθερη Γυμναστική και δ) Παραδοσιακοί χοροί. Το τι θα διδαχθεί από τα παραπάνω και ποιοι επιμέρους στόχοι πρέπει να επιτευχθούν περιγράφονται αναλυτικά στο Α.Π.Σ.
Μέθοδοι διδασκαλίας
Ο καθηγητής Φυσικής Αγωγής έχει στη διάθεση του μια ποικιλία διδακτικών μεθόδων τις οποίες μπορεί να χρησιμοποιήσει για να επιτύχει το σκοπό και τους στόχους του μαθήματος. Στην επιλογή αυτών των μεθόδων πρέπει να λάβει υπόψη του: α) την ηλικία των μαθητών, β) την προηγούμενη αθλητική τους παιδεία, γ) την ευφυΐα τους, δ) το είδος της άσκησης και ε) το χρόνο που έχει στη διάθεση του. Οι διδακτικές αυτές μέθοδοι μπορεί να ξεκινούν από τις πλήρως δασκαλοκεντρικές, όπου ο εκπαιδευτικός παίρνει όλες τις αποφάσεις και οι μαθητές εκτελούν, μέχρι τις πλήρως μαθητοκεντρικές, όπου το έργο του εκπαιδευτικού περιορίζεται στο να ζητήσει από τους μαθητές να δημιουργήσουν οι ίδιοι το δικό τους κινητικό πρότυπο. Αυτού του είδους βέβαια οι μέθοδοι (οι πλήρως μαθητοκεντρικές) έχουν ιδιαίτερη εφαρμογή στις μικρές τάξεις του Δημοτικού Σχολείου και κατά τη διδασκαλία μη τυποποιημένων κινητικών δεξιοτήτων.
Αξιολόγηση
Η αξιολόγηση μπορεί να χωριστεί σε δύο μεγάλες κατηγορίες: α) στην ποσοτική και β) στην ποιοτική. Με τον όρο ποσοτική αξιολόγηση διαπιστώνεται εάν πραγματοποιήθηκαν τα προγραμματισμένα ποσοτικά στοιχεία του μαθήματος, π.χ. οι ώρες διδασκαλίας κατά τη σχολική χρονιά ή το τρίμηνο, αυτά που είχαν προγραμματιστεί να διδαχθούν π.χ. στο ποδόσφαιρο ή τους χορούς κ.λπ. Με την ποιοτική αξιολόγηση διαπιστώνεται αν οι μαθητές έφτασαν στο αναμενόμενο μαθησιακό επίπεδο ή γενικότερα αν επετεύχθησαν οι στόχοι του μαθήματος.
Το πώς μπορεί να διαπιστωθεί εάν οι στόχοι του μαθήματος επετεύχθησαν μπορεί να διερευνηθεί με δύο τρόπους: α) Σύμφωνα με τον πρώτο, χρησιμοποιούνται κάποια τεστ, προκειμένου να μετρηθεί ο βαθμός επίτευξης των στόχων, σε ποιο βαθμό, δηλαδή, έμαθαν κάτι οι μαθητές και β) σύμφωνα με το δεύτερο, ο εκπαιδευτικός Φυσικής Αγωγής αξιολογεί τους μαθητές κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας (συστηματική παρατήρηση). Ο πρώτος τρόπος θεωρείται περισσότερο επιστημονικός, είναι όμως πολύ χρονοβόρος και, ειδικά για τις μικρές τάξεις του Δημοτικού Σχολείου, δεν είναι ιδιαίτερα αξιόπιστος. Συνήθως ο εκπαιδευτικός Φυσικής Αγωγής αξιολογεί την επίτευξη των στόχων του μαθήματος συνδυάζοντας τους παραπάνω δύο τρόπους.
Η αξιολόγηση συνήθως έχει τρεις μορφές: α) την αρχική ή διαγνωστική, η οποία εφαρμόζεται στην αρχή της μαθησιακής διαδικασίας και αποσκοπεί στον προσδιορισμό του επιπέδου των γνώσεων, των δεξιοτήτων και των εμπειριών των μαθητών και στον εντοπισμό των πιθανών δυσκολιών που αντιμετωπίζουν, β) τη διαμορφωτική ή σταδιακή, η οποία εφαρμόζεται κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους, έχει κυρίως πληροφοριακό χαρακτήρα και αποσκοπεί στον έλεγχο της πορείας του κάθε μαθητή προς την κατάκτηση των στόχων του μαθήματος και γ) την τελική ή συνολική αξιολόγηση, η οποία είναι ανακεφαλαιωτική και ανατροφοδοτική διαδικασία και σκοπό έχει να εκτιμήσει το βαθμό επίτευξης των διδακτικών και παιδαγωγικών στόχων σε σχέση με τους προκαθορισμένους ως τελικούς στόχους.
| Περιεχόμενο | Ώρες | % |
| Α' Γυμνασίου | ||
| Αθλοπαιδιές Μπάσκετ, Βόλεϊ, Ποδόσφαιρο | 39 | 44% |
| Στίβος Δρόμοι ταχύτητας, Δρόμοι αντοχής, Σκυταλοδρομίες Μήκος, Τριπλούν, Ύψος, Σφαιροβολία, Ακοντισμός (μπαλάκι), Φυσική κατάσταση | 30 | 33% |
| Γυμναστική Ελεύθερη γυμναστική Ενόργανη γυμναστική Ρυθμική Αγωνιστική Γυμναστική (για κορίτσια) | 10 | 11% |
| Ελληνικοί χοροί Καλαματιανός, Μακελάρικος (Γρήγορος Χασάπικος), ένας τοπικός Κολύμβηση: όπου υπάρχουν οι δυνατότητες | 11 | 12% |
| Σύνολο ωρών | 90 | 100% |
| Β' Γυμνασίου | ||
| Αθλοπαιδιές Μπάσκετ, Βόλεϊ, Ποδόσφαιρο, Χάντμπολ | 40 | 45% |
| Στίβος Δρόμοι ταχύτητας, Δρόμοι αντοχής, Σκυταλοδρομίες Μήκος, Τριπλούν, Ύψος, Σφαιροβολία, Ακοντισμός (μπαλάκι), Φυσική κατάσταση | 30 | 33% |
| Γυμναστική Ελεύθερη γυμναστική Ενόργανη γυμναστική Ρυθμική Αγωνιστική Γυμναστική (για κορίτσια) | 10 | 11% |
| Ελληνικοί χοροί Τσάμικος, Σαμαρίνας, Τοπικοί χοροί Κολύμβηση: όπου υπάρχουν οι δυνατότητες | 10 | 11% |
| Σύνολο ωρών | 90 | 100% |
| Γ' Γυμνασίου | ||
| Αθλοπαιδιές Μπάσκετ, Βόλεϊ, Ποδόσφαιρο, Χάντμπολ | 30 | 50% |
| Στίβος Δρόμοι ταχύτητας, Δρόμοι αντοχής, Σκυταλοδρομίες Μήκος, Τριπλούν, Ύψος, Σφαιροβολία, Ακοντισμός (μπαλάκι), Φυσική κατάσταση | 18 | 30% |
| Γυμναστική Ελεύθερη γυμναστική Ενόργανη γυμναστική Ρυθμική Αγωνιστική Γυμναστική (για κορίτσια) | 6 | 10% |
| Ελληνικοί χοροί Τσάμικος, Σαμαρίνας, Τοπικοί χοροί Κολύμβηση: όπου υπάρχουν οι δυνατότητες | 6 | 10% |
| Σύνολο ωρών | 60 | 100% |
