ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΧΟΡΟΙ ΣΤΗΝ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΧΟΡΟΙ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Αθανάσιος Παπαϊωάννου Κωνσταντίνος Λαπαρίδης Μαρία Μιχαλοπούλου Θεόφιλος Πυλιανίδης Ελένη Ζέτου Δημήτρης Γουλιμάρης Αλέξανδρος Καρυπίδης Δημήτρης Μυλώσης Τριαντάφυλλος Χριστοδουλίδης Όλγα Κούλη Περικλής Καλογιάννης Ξανθή Κωνσταντινίδου

Φυσική Αγωγή Β' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ

ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΚΔΟΣΕΩΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ
ΑΘΗΝΑ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΧΟΡΟΙ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9

ΣΤΟΧΟΙ

Μετά το τέλος αυτής της ενότητας οι μαθητές θα...		Εξειδικεύεται & επιδιώκεται...
Σωματικός -Ψυχοκινητικός Τομέας
...έχουν μάθει και θα ελέγχουν τις κινήσεις των μελών του σώματος τους μέσω των χορευτικών μελωδιών.		Άμεσα, στα μαθήματα 9.1 έως 9.4.
... έχουν εξασκηθεί στην αναπαραγωγή βασικών ρυθμικών δομών.		Άμεσα, στα μαθήματα 9.1 έως 9.4.
.έχουν εξασκηθεί σε κοινά κινητικά μοτίβα των ελληνικών παραδοσιακών χορών.		Άμεσα, στο μάθημα 9.1
...έχουν καλλιεργήσει τη ρυθμική τους ικανότητα εξασκούμενοι στο ρυθμό των τραγουδιών που συνοδεύουν τους χορούς και αποδίδοντας τους κινητικά.		Άμεσα, με τις προτεινόμενες προασκήσεις και την εκμάθηση των χορών στα μαθήματα 9.1 έως 9.4.
...γνωρίζουν τα βήματα των χορών «Σαμαρίνα», «Τσάμικος» και των τοπικών χορών (π.χ. Ζωναράδικος και Αη Βασιλιάτικος).		Άμεσα, στα μαθήματα 9.1 έως 9.4.
Συναισθηματικός - Κοινωνικός Τομέας
.έχουν κατανοήσει τη σημασία της επικοινωνίας, της συνεργασίας, της αυτοπειθαρχίας και θα έχουν αναπτύξει ομαδικό πνεύμα χορεύοντας όλοι μαζί στον ίδιο κύκλο.		Έμμεσα, στα μαθήματα 9.1 έως 9.4.
.έχουν συνεργαστεί με τους συμμαθητές τους σε πνεύμα δικαιοσύνης, αξιοκρατίας και υπευθυνότητας.		Έμμεσα, από το στυλ αμοιβαίας διδασκαλίας στο μάθημα 9.1. και 9.4.
...χαίρονται, θα ευχαριστιούνται και θα μπορούν να εκφραστούν ελεύθερα την ώρα που τραγουδούν και χορεύουν τους χορούς.	Έμμεσα, στα μαθήματα 9.1 έως 9.4.
Γνωστικός Τομέας
...γνωρίζουν τη μελωδία και τα τραγούδια που συνοδεύουν τους χορούς.			Άμεσα, στα μαθήματα 9.1 έως 9.4.
...γνωρίζουν τα στοιχεία της λαϊκής παράδοσης που σχετίζονται με τους χορούς.			Άμεσα, στα μαθήματα 9.1 έως 9.4.
.. .μπορούν να ελέγχουν την πρόοδο τους και να εντοπίζουν τα λάθη τους.			Έμμεσα, στα μαθήματα 9.1 έως 9.4.

Ανάλυση κινητικού περιεχομένου

1. Τελειώνοντας τα μαθήματα ελληνικών παραδοσιακών χορών οι μαθητές θα πρέπει να μπο-
ρούν να εκτελούν σωστά τα εξής, όσον αφορά στην

1.1. Εκμάθηση βημάτων

1.1.1.Να γνωρίζουν τα βήματα του χορού «Συρτός στα τρία».

1.1.2.Να γνωρίζουν τα βήματα του χορού «Τσάμικος».

1.1.3.Να γνωρίζουν τα βήματα τοπικών χορών (π.χ. Ζωναράδικος και Αη Βασιλιάτικος).

1.2. Εκμάθηση ρυθμικής εκτέλεσης των βημάτων

1.2.1.Να μπορούν να εκτελούν τα βήματα του χορού «Συρτός στα τρία» ακολουθώντας το ρυθμό της μουσικής και του τραγουδιού.

1.2.2.Να μπορούν να εκτελούν τα βήματα του χορού «Τσάμικος» ακολουθώντας το ρυθμό της μουσικής και του τραγουδιού.

1.2.3.Να μπορούν να εκτελούν τα βήματα των τοπικών χορών (π.χ. Ζωναράδικος και Αη Βα­σιλιάτικος) ακολουθώντας το ρυθμό της μουσικής και των τραγουδιών.

1.3. Εκμάθηση βασικών ρυθμικών και κινητικών δομών

1.3.1. Να αναπαραγάγουν ορισμένες βασικές ρυθμοκινητικές δομές που συναντούνται στους ελληνικούς παραδοσιακούς χορούς.

2. Τελειώνοντας τα μαθήματα ελληνικών παραδοσιακών χορών οι μαθητές θα γνωρίζουν ότι
πρέπει να προσέχουν τα εξής, όσον αφορά:

2.1.Στη θέση των χεριών στους χορούς «Συρτός στα τρία» και «Τσάμικος»: Να πιάνονται από τις παλάμες με λυγισμένους τους αγκώνες, χωρίς οι ώμοι να είναι σηκωμένοι, ούτε τα χέ­ρια κρεμασμένα. Έτσι οι μαθητές/τριες κρατούν τη σωστή απόσταση μεταξύ τους. Οι καθρέ­φτες στην αίθουσα βοηθούν στην κατανόηση της σωστής θέσης των χεριών από τα παιδιά κα­θώς και τη διατήρηση της.

2.2.Στη θέση των χεριών στο χορό «Ζωναράδικος»: Στη σταυρωτή λαβή το δεξί χέρι είναι κάτω από το χέρι του προηγούμενου και το αριστερό πάνω από του επόμενου.

2.3.Στη στάση σώματος στους χορούς «Συρτός στα τρία» και «Τσάμικος»: Το σώμα θα πρέπει να είναι όρθιο και καμαρωτό, ιδιαίτερα στο χορό «Τσάμικος», που θεωρείται λεβέντικος χορός.

2.4.Στη θέση στον κύκλο στους χορούς «Συρτός στα τρία» και «Τσάμικος»: κατά τη μετακί­νηση των μαθητών στη φορά του κύκλου συχνά χάνουν τη γνώση-αίσθηση της θέσης τους στο ημικύκλιο.

2.5.Στο μέτωπο στο χορό «Ζωναράδικος»:: Το μέτωπο στα βήματα προς το κέντρο του κύκλου είναι λοξά δεξιά.

2.6.Στην τεχνική των βημάτων στον χορό «Συρτός στα τρία»:

2.6.1. Προχωρητά βήματα: Το μέγεθος των βημάτων και των κινήσεων να είναι κανονικό ώστε να μην «βγαίνουν» από τον ρυθμό, να μην είναι αντιαισθητικά και να μην παρεμπο­δίζουν τους άλλους.

2.6.2. Άρσεις: κατά τις άρσεις το πόδι στήριξης εκτελεί διπλή ταλάντωση διάρκειας 1/4+1/4.

2.7. Στην τεχνική των βημάτων στον χορό «Τσάμικος»:

2.7.1.Σύνθετα βήματα: Τα σύνθετα βήματα διάρκειας 2/4 εκτελούνται χωρίς αναπηδήσεις.

2.7.2.Τοποθέτηση ποδιών Η τοποθέτηση των ποδιών στους χρόνους 5 και 9 καθορίζει το μέτωπο του χορευτή στο κέντρο του κύκλου.

2.7.3.Άρσεις: Οι άρσεις των ποδιών συνοδεύονται από χαμηλή αναπήδηση του ποδιού στή­ριξης.

2.8. Στην τεχνική των βημάτων στον χορό «Ζωναράδικος»:

2.8.1.: Τα βήματα του χορού εκτελούνται χωρίς αναπηδήσεις.

2.8.2.: Προσοχή στο μέγεθος των βημάτων κατά την εκτέλεση του χορού ώστε να διατηρείται

το ημικύκλιο.

2.8.3.Άρσεις: Οι άρσεις των ποδιών είναι χαμηλές και κοντά στο πόδι στήριξης.

2.9. Στην τεχνική των βημάτων στον χορό «Αη Βασιλιάτικος»»:
2.9.1.: Οι αναπηδήσεις του χορού είναι πολύ μικρές.

3. Τελειώνοντας τα μαθήματα ελληνικών παραδοσιακών χορών οι μαθητές θα γνωρίζουν ότι πρέ­πει να ακολουθήσουν τις εξής προασκήσεις και παιχνίδια για τη βελτίωση τους, όσον αφορά:

3.1.Στα κοινά κινητικά μοτίβα των ελληνικών χορών: Εξάσκηση σε κινητικά μοτίβα που είναι κοινά στους ελληνικούς παραδοσιακούς χορούς (κάρτα 9.2).

3.2.Στην εκμάθηση του χορού «Συρτός στα τρία»:

3.2.1.Οι μαθητές εκτελούν προχωρητά βήματα χρονικής αξίας 2/4 το καθένα, στο ρυθμό της μουσικής της «Συρτός στα τρίας». Τα βήματα μπορούν να πραγματοποιηθούν προς διά­φορες κατευθύνσεις και να συνοδευτούν από παλαμάκια των μαθητών/τριών.

3.2.2.Σταυρωτά βήματα 4/4 δεξιά - αριστερά. Πλάγιο βήμα δεξιά με το δεξί πόδι, χρονικής αξίας 2/4, σταύρωμα του αριστερού ποδιού μπροστά και πάνω από το δεξί πόδι, χρονι­κής αξίας 1/4 με ταυτόχρονο ελαφρύ σήκωμα του δεξιού και στη συνέχεια πάτημα του δεξιού ποδιού και σήκωμα του αριστερού, χρονικής αξίας 1/4. Το ίδιο αριστερά με το αριστερό πόδι.

3.3. Την εκμάθηση του χορού «Τσάμικος»»:

3.3.1.Πλάγια βήματα 1/4 δεξιά - αριστερά με μέτωπο προς το κέντρο. Πλάγιο βήμα με το δε­ξί πόδι προς τα δεξιά, χρονικής αξίας 2/4 και ύστερα του αριστερού προς τα δεξιά μπροστά απ' το δεξί, χρονικής αξίας 1/4. Αντίστοιχα προς τα αριστερά ξεκινώντας με το αριστερό πόδι.

3.3.2.Η παραπάνω προάσκηση επαναλαμβάνεται με τη συνοδεία της μουσικής του «Τσάμικου».

3.4. Την εκμάθηση του χορού «Ζωναράδικος»»:

3.4.1. : Περπάτημα των μαθητών στο ρυθμό της μουσικής του «Ζωναράδικου». Το περπάτημα

μπορεί να πραγματοποιηθεί προς διάφορες κατευθύνσεις και να συνοδευτεί από παλα­μάκια των μαθητών/τριών.

3.4.2. : Οι μαθητές κάνουν όποιο είδος κίνησης επιθυμούν προς οποιαδήποτε κατεύθυνση, στο

ρυθμό της μουσικής του «Ζωναράδικου».

3.5. Την εκμάθηση του χορού «Αη Βασιλιάτικος»:

3.5.1.: Οι μαθητές/τριες ξεκινώντας με το δεξί πόδι εκτελούν τρία βήματα και μια διπλή αναπή­δηση στο δεξί πόδι. Αμέσως μετά εκτελούν τις αντίστοιχες κινήσεις ξεκινώντας με το αριστερό πόδι. Οι παραπάνω κινήσεις μπορούν να πραγματοποιηθούν από ζευγάρια μαθητών, όπου ο ένας κυνηγά τον άλλο.

Οι χοροί «Συρτός στα τρία» και «Τσάμικος» καθορίζονται από το Αναλυτικό Πρόγραμμα. Οι καθηγητές επιλέγουν να διδάξουν 3-5 επιπλέον τοπικούς χορούς. Οποιοιδήποτε χοροί και αν επιλεγούν καλό είναι να διδαχθούν με την πιο απλή μορφή τους. Εκτός από την αντιληπτική ικανότητα των μαθητών, στην επι­λογή των τοπικών χορών ο καθηγητής θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη την αντιπροσωπευτικότητα της κά­θε περιοχής ή κοινωνικής/πολιτισμικής ομάδας, την δημοφιλία του χορού, την αντιπροσωπευτικότητα των μετρικών σχημάτων και των κινητικών μοτίβων καθώς και το βαθμό δυσκολίας του χορού, όπως αυ­τός καθορίζεται από την συνθετότητα και την οργάνωσή του. Ακόμη θα πρέπει να ακολουθείται η αρχή της προοδευτικότητας και της ρυθμικής αγωγής. Στα δυο τελευταία μαθήματα προτείνεται οι μαθητές να κάνουν επανάληψη τους χορούς που διδάχθηκαν συνολικά. Ενδεικτικά ως τοπικοί χοροί προτείνονται και παρουσιάζονται οι χοροί «Ζωναράδικος» της Θράκης και «Αη Βασιλιάτικος» της Σιάτιστας. Όλα τα μαθήματα μπορούν να ακολουθούν την ίδια δομή διδασκαλίας όπως παρουσιάζεται στα μαθήματα 9.1 έως 9.4 λαμβάνοντας υπόψη κάθε φορά τις ιδιαίτερες διδακτικές απαιτήσεις κάθε χορού.

Ιστορικά στοιχεία για το χορό «Τσάμικος»

Ο «Τσάμικος» είναι χορός που σχεδόν σε όλες τις επίσημες αναφορές εμφανίζεται να συνδέεται με τους αγωνιστές της λευτεριάς, τους κλεφταρματωλούς και θεωρείται ως ο αντιπροσωπευτικός χορός της Ελλάδας. Κατά μία εκδοχή, την επικρατέστερη, ο χορός πήρε το όνομά του από την περιοχή Τσα-μουριά της Θεσπρωτίας, που ονομάστηκε έτσι από τον ποταμό Θύαμι - Τσιάμη (σήμερα Καλαμά) όπου πρωτοχορεύτηκε. Μια άλλη εκδοχή αναφέρει πως ο «Τσάμικος» ονομάστηκε από το δέντρο τσάμι (εί­δος πεύκου) που φυτρώνει σε υψόμετρο πάνω από 800 μέτρα, όπου κατέφευγαν οι Κλέφτες. Πάντως, το βέβαιο είναι ότι η ονομασία του «Τσάμικου» σχετίζεται με τοποθεσία της ηπειρωτικής Ελλάδας, όπου αυτός χορεύτηκε στην αρχή ή σε κάποια φάση της εμφάνισής του στο ελληνικό χορευτικό ρεπερτόριο. Ίσως για τον λόγο αυτό δε συναντιέται στην νησιωτική Ελλάδα, αν και θεωρείται πανελλήνιος χορός. Πα­λιά στο χορό συμμετείχαν μόνο άνδρες και σπάνια γυναίκες, μαζί στον ίδιο ανοιχτό κύκλο και με πρώτο άνδρα που χόρευε κυρίως αυτοσχεδιαστικά με ελεύθερα κινητικά μοτίβα πάνω στο ρυθμό του χορού, ενώ οι υπόλοιποι χορευτές ακολουθούσαν με αργά περπατητά βήματα ή στέκονταν στον τόπο και πα­ρακολουθούσαν το χορό του πρώτου. Κατά την εξέλιξη του χορού οι πρωτοχορευτές είχαν την ευκαι­ρία να προβάλλουν την προσωπικότητά τους γενικά, τη λεβεντιά και τα ιδιαίτερα χορευτικά τους προσό­ντα με πηδήματα, ψαλίδια, με χτυπήματα των ποδιών, γονατίσματα και καθίσματα. Αντίθετα με τον άν­δρα, η γυναίκα ως πρώτη (όποτε συμμετείχε), ποτέ δεν αυτοσχεδίαζε στον τόπο, εκτελώντας πάντοτε το βασικό μοτίβο του χορού, το οποίο παράλλαζε μόνο με στροφές. Υπάρχουν καταγραφές που ανα­φέρουν τη συμμετοχή γυναικών στον χορό, από τις αρχές του 20ου αιώνα καθώς και «γυναικεία» «Τσά­μικα» σε περιοχές της κεντρικής Ελλάδας. Άλλωστε υπάρχει στην πεδινή Θεσσαλία μία χορευτική φόρ­μα (με προχωρητά συρτά βήματα μπροστά και μόνο ένα σύνθετο 3/4 πίσω) που χορεύουν μόνο οι γυ­ναίκες. Η κινητική φόρμα του χορού είναι κοινή σχεδόν σε όλη την ηπειρωτική Ελλάδα. Υπάρχουν όμως, από περιοχή σε περιοχή, διαφορές ως προς την ρυθμική αγωγή του τραγουδιού καθώς και ως προς την απόδοση των επί μέρους κινήσεων (τριαράκια ή απλά βήματα) που σχετίζονται με το ύφος της περιοχής ή ακόμα και του συγκεκριμένου τραγουδιού με το οποίο μπορεί να χορεύεται. Ο χορός χορεύεται με πάρα πολλά τραγούδια, τα «Τσάμικα», που έχουν μουσικό μέτρο 3/4 με πιο συνηθισμένη την τριμερή ρυθμική ανάλυση 1 + 1 + 1 με τονισμένο το πρώτο μέρος ή διμερή ρυθμική πλοκή της μορφής 2+1 με το­νισμένο το πρώτο μέρος, φόρμα που συναντάμε στην κεντρική και δυτική Ελλάδα. Σε ορισμένες περι­πτώσεις, στην Ήπειρο, έχουμε τριμερή ρυθμική μορφή 1 + 1 + 1 με τονισμένο το δεύτερο μέρος. Χαρα­κτηριστικά τραγούδια για τον «Τσάμικο» χορό είναι η Ιτιά, ο Ήλιος, ο Αϊτός στην Ορεινή Ρούμελη, ο Σε-λήμπεης στον Μοριά, η Τρικαλινή μου πέρδικα, η Νταϊλιάνα στη Θεσσαλία, τα Μάγια στην Ήπειρο κα­θώς και τα παραπονιάρικα καμπίσια στην πεδινή Ρούμελη. Τα τραγούδια ορχηστικά ή τραγουδιστικά, αποδίδονται από τα «κλασικά» ελληνικά μουσικά όργανα δηλαδή κλαρίνο, βιολί, λαούτο και κρουστό (ντέφι ή τουμπερλέκι). Στην κεντρική Ελλάδα (Ναυπακτία, Μεσολόγγι, Μοριά) η κομπανία αποτελείται από πίπιζες και νταούλι. Η φορεσιά με την οποία χορεύονταν ο «Τσάμικος» είναι η ανδρική φουστανέλα με τις όποιες κατά τόπους παραλλαγές της καθώς και η αντίστοιχη γυναικεία, όπου υπήρχε συμμετοχή γυναικών (Κάρτα 9.6). Στην Ήπειρο χορεύονταν με την άσπρη «Μπουραζάνα».

Ιστορικά στοιχεία για το χορό «Συρτός στα τρία»

Οι ανθρωπολόγοι του χορού θεωρούν ότι ο γεννήτωρ χορός, με το μοτίβο του χορού στα τρία, αποτε­λεί το παλαιότερο χορευτικό πρότυπο που εμφανίζεται σε όλη την Ανατολική Ευρώπη και την Δυτική Ασία. Είναι ο πιο γνωστός χορός στα Βαλκάνια, και διαμορφώνει το βασικό βήμα σε πολλούς γνωστούς απλούς χορούς. Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες με λαβή των χεριών από τις παλάμες με λυγισμέ­νους τους αγκώνες. Το μουσικό μέτρο του χορού είναι 4/4 με πιο συνηθισμένη την διμερή ρυθμική ανά­λυση 2+2 με τονισμένο το πρώτο μέρος. Το τραγούδι «Παιδιά της Σαμαρίνας» συναντάται σε όλη την ηπειρωτική Ελλάδα με τις κατά τόπους κομπανίες και φορεσιές.

Ιστορικά στοιχεία για το χορό «Ζωναράδικος»

Ο «Ζωναράδικος» είναι ο πιο αντιπροσωπευτικός χορός της Θράκης, ο οποίος χορεύεται σε όλες τις περιστάσεις συχνότερα από κάθε άλλον. Η ονομασία του οφείλεται στη λαβή των χεριών από τα ζωνά­ρια. Ωστόσο συναντάται και με άλλες ονομασίες που οφείλονται στα τραγούδια που τον συνοδεύουν, στον τρόπο που χορεύεται ή στον τρόπο που τοποθετούνται οι χορευτές καθώς αναπτύσσεται το χο­ρευτικό σχήμα. Ο χορός είναι μικτός με τους άνδρες να προηγούνται συνήθως των γυναικών. Σύμφωνα με την παράδοση ο τελευταίος άνδρας και η πρώτη γυναίκα για να πιαστούν θα έπρεπε να είναι συγγε­νείς. Ο χορός παρουσιάζει αρκετές παραλλαγές στα βήματα και τη χορογραφική μορφή του κατά πε­ριοχές. Στην περιοχή του Διδυμοτείχου, για παράδειγμα, χορεύεται αρχικά κυκλικά, ωστόσο στη συνέ­χεια ο πρωτοχορευτής «τυλίγει» το χορό σε σχήμα σαλιγκαριού μέχρι ο τελευταίος γίνει αυτός πρωτο-χορευτής κινούμενος αντίθετα προς τη φορά του κύκλου και επανερχόμενος στο αρχικό κυκλικό σχή­μα. Τα παραδοσιακά μουσικά όργανα του θρακικού χώρου είναι η θρακική λύρα (Κάρτα 9.10), η φλογέ­ρα, η γκάιντα (Κάρτα 9.10) και το νταούλι. Σε αυτά μπορούν να προστεθούν το κανονάκι, το ούτι και η πολίτικη λύρα ως αστικά όργανα της Κωνσταντινούπολης. Σήμερα συνήθως η μουσική κομπανία αποτε­λείται από το κλαρίνο, το βιολί, το λαούτο, το ούτι, το κανονάκι και το τουμπερλέκι που ειδικά στη Θρά­κη λέγεται «νταρμπούκα». Σε ορισμένες περιπτώσεις η πολίτικη λύρα αντικαθιστά το βιολί, το σαντούρι το κανονάκι και η φλογέρα το κλαρίνο. Αν και ο χορός παρουσιάζεται με διαφορετικές μορφές κατά πε­ριοχές ωστόσο ο εξάσημος ρυθμός 6/8 με ρυθμική ανάλυση 3+3 αποτελεί κοινό χαρακτηριστικό τους. Χαρακτηριστικά τραγούδια για τον «Ζωναράδικο» χορό είναι η Βασιλκούδα, Δω στα Λιανοχουρταρού-δια, Σ'αυτό τ'αλώνι το φαρδύ, Παλληκάρια μου Ντερβενιώτικα, κ.τ.λ. Το βασικό χορευτικό μοτίβο είναι τα έξι βήματα το χορού «Στα τρία», τα οποία εκτελούνται συνέχεια προς τη φορά του κύκλου ή μια φο­ρά προς το κέντρο και δεξιά του κύκλου και μία φορά προς τα έξω. Η λαβή του χορού είναι συνήθως σταυρωτή από τα ζωνάρια. Σε μερικές περιπτώσεις όμως οι χορευτές πιάνονται και από τους ώμους ή από τα χέρια με τους αγκώνες λυγισμένους (κυρίως οι γυναίκες).

Ιστορικά στοιχεία για το χορό «Αη Βασιλιάτικος»

Ο «Αη Βασιλιάτικος» είναι χορός της δυτικής Μακεδονίας και ιδιαίτερα της Σιάτιστας του Νομού Κοζά­νης. Η ονομασία του οφείλεται στο ότι χορεύεται συχνά την περίοδο των γιορτών από του Αγίου Βασι­λείου μέχρι των Φώτων. Άλλες ονομασίες του χορού είναι Σκόρπιος, γιατί χορεύεται σκόρπια, Κοζανίτι-κος, Έντεκα και Ξετσάκωτος. Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες ελεύθερα χωρίς να πιάνονται (Κάρτα 9.14). Στην περιοχή της Σιάτιστας τα μουσικά όργανα που συνοδεύουν το χορό είναι η χάλκινη κομπα­νία, η οποία αποτελείται από κλαρίνο, κορνέτα, δυο τρομπόνια, νταούλι και τύμπανο. Το ομώμυνο τρα­γούδι συνοδεύει το χορό (Κάρτα 9.10). Ο ρυθμός του χορού είναι εννιάσημος 9/8 με ρυθμική ανάλυση 2+2+2+3. Το χορευτικό μοτίβο του χορού περιλαμβάνει δέκα κινήσεις, πέντε ξεκινώντας με το δεξί πό­δι και αντίστοιχα άλλες πέντε ξεκινώντας με το αριστερό.

Γενικές Διδακτικές Οδηγίες για το χορό αναφέρονται στο βιβλίο της Γ Γυμνασίου.

Στο τέλος του μαθήματος οι μαθητές θα έχουν: 1. μάθει τα βήματα του χορού. 2. μάθει να ανταποκρίνονται κινητικά στο ρυθμό του χορού. 3. μάθει τα γενικά ιστορικά και πολιτιστικά στοιχεία που συνδέονται με το χορό. 4. μάθει το τραγούδι που συνοδεύει το χορό. 5. μάθει να εκφράζονται δημιουργικά και να συνερ­γάζονται.

Εξοπλισμός - Διδακτικό Μέσο: 1 κασετόφωνο ή CD player, Κασέτες ή CD, Βίντεο ή DVD (προαιρετικά), 30 φύλλα κριτηρίων (Κάρτα 9.4) Στιλ διδασκαλίας: Παραγγέλματος και αμοιβαίο.

Εισαγωγή Οι μαθητές από το σπίτι έχουν προσπαθήσει να συλλέξουν πληροφοριακά στοιχεία για το χορό. Περιγραφή στόχων & οργάνωσης μαθήματος. 2' Προθέρμανση: με επανάληψη χορών που είναι ήδη γνωστοί από την Α' Γυμνασίου (Γρήγορος χασάπικος, Συρτός ή κάποιος τοπικός). 4' Κύριο Μέρος Αναφορά στα γενικά ιστορικά στοιχεία του χορού. 2' Εξάσκηση των μαθητών σε κοινά κινητικά μοτίβα του ελληνικού παραδοσιακού χορού. (Κάρτα 9.1). 8' Εκμάθηση του τραγουδιού «Παιδιά της Σαμαρίνας». Οι μαθητές συνοδεύουν το τραγούδι με παλαμάκια ή άλλη κινητική δραστηριότητα. (Κάρτα 9.2) 7' Εκμάθηση του χορού «Συρτός στα τρία». (Κάρτα 9.3). 6' Εκτέλεση του χορού «Συρτός στα τρία» σε ημικύκλια με το στιλ της αμοιβαίας διδασκαλίας: τρεις πιασμένοι από το χέρι χορεύουν, κάθε 2 λεπτά σταματούν, ενημερώνονται από το ταίρι τους για πιθανά λάθη και αλλάζουν ρόλους (Σχήμα 9.1). 6' Εκτέλεση του χορού «Συρτός στα τρία» με μουσική και συνοδεία τραγουδιού από τα παιδιά. Αξιολόγηση της χορευτικής τους απόδοσης (Κάρτα 9.4). 6' Τελικό Μέρος Τι επιτεύχθηκε, επισημάνσεις και παρατηρήσεις. 1 ' Αξιολόγηση των γνώσεών τους για το χορό (Κάρτα 9.4). 3' Δραστηριότητα εκτός σχολείου: (ο καθηγητής επιλέγει μία) Να εξασκηθούν στο χορό με συγγενείς και φίλους. Να παρακολουθήσουν ζωντανά μια χορευτική εκδήλωση. Αν έχουν παρακολουθήσει μια χορευτική εκδήλωση, τι παρατήρη­σαν και τι τους άρεσε.

Οργάνωση Οι επαναλήψεις ορίζονται από τον καθηγητή. Απαιτείται καλή προε­τοιμασία για να κυλήσει το μάθημα γρήγορα και με αποτέλεσμα. Σημεία έμφασης: Η στάση του σώματος του χο­ρευτή. Οι ταλαντώσεις (σουστάρισμα) κατά τις άρσεις και η θέση των ποδιών. Η θέση των χεριών. Ανατροφοδότηση: Αφορά στην ποιοτική εκτέλεση των κινήσεων. Μέθοδος εξόσκησης: Η προοδευ­τικά μερική Διαλείμματα: Θεωρούνται οι αλλα­γές από άσκηση σε άσκηση. Σημείωση: Ενθαρρύνονται οι μαθητές να ερευνήσουν ομοιότητες και διαφορές με άλλους χορούς (π.χ., μουσική, ιστορικά στοι­χεία, δομή της κίνησης, κλπ. Στην άσκηση 5 να κατανοήσουν το ρόλο του βοηθού για το ζευγάρι τους. Να γίνει σύνδεση με στοιχεία που γνωρίζουν από προηγού­μενα μαθήματα.

Αξιολόγηση: Έλεγχος φύλλων κριτηρίων

ΚΑΡΤΑ 9.1: Για το μόθημα 9.1. Φύλλο ασκήσεων για τα κοινό κινητικό μοτίβα

Για την ευκολότερη εκμάθηση των χορών αλλά και για την διεύρυνση του ρυθμοκινητικού υπόβαθρου των μαθητών προτείνεται η εξάσκησή τους σε κινητικά μοτίβα που είναι κοινά σε πολλούς ελληνικούς παραδο­σιακούς χορούς. Η διάρκεια της μουσικής επένδυσης είναι 2, 4, 6 ή 8 μουσικές φράσεις ανάλογα με την μουσική επιλογή. Ο καθηγητής επιλέγει τις ασκήσεις και τον αριθμό των επαναλήψεων σε κάθε άσκηση. Ο τρόπος της χρονικής επένδυσης των επιμέρους διδακτικών κινήσεων (μέτρημα) είναι προσωπική ευθύνη του διδάσκοντα. Αρχικά ελεύθερη αραίωση των μαθητών στο χώρο.

1. Οι μαθητές εκτελούν βήματα σημειωτόν ακολουθώντας το ρυθμό της μουσικής π.χ. «Στις Τρεις», «Ζω-ναράδικο» κ.τ.λ.

2. Οι μαθητές εκτελούν απλά βήματα 2/4 επί τόπου (στα δάκτυλα) τα οποία μπορούν να συνδυαστούν με μετακίνηση μπροστά, πίσω, δεξιά και αριστερά ακολουθώντας το ρυθμό της μουσικής π.χ. «Μαλεβιζιώ-τικο», «Σούστα Ρόδου», «Ζαχαρούλα», «Παρτάλω», «Τρυγώνα» κλπ.

3. Οι μαθητές εκτελούν απλές μετακινήσεις (βήματα 4/4) μετακινούμενοι δεξιά και αριστερά ακολουθώ­ντας το ρυθμό της μουσικής π.χ. «Χασάπικο Πολίτικο», «Κορακιανίτικο» κλπ.

4. Οι μαθητές εκτελούν μικτά βήματα 4/4 (ένα αργό βήμα 2/4 και δύο γρήγορα _ το καθένα) μετακινούμε­νοι δεξιά και αριστερά ακολουθώντας το ρυθμό της μουσικής π.χ. «Γκάιντα», «Βασιλικός θα γίνω» κλπ.

5. Οι μαθητές εκτελούν μικτά βήματα 4/4 μετακινούμενοι προς όλες τις κατευθύνσεις ακολουθώντας το ρυθμό της μουσικής π.χ. «Χρυσό μου Μήλο» κλπ.

ΚΑΡΤΑ 9.2: Για το μόθημα 9.1

Εσείς παιδιά, μωρέ, κλεφτόπουλα,

παιδιά της Σαμαρίνας, μωρέ, παιδιά καημένα

παιδιά της Σαμαρίνας, και ας είστε λερωμένα.

Κι αν πάτε πάνω, μωρέ, στα βουνά, κατά την Σαμαρίνα, μωρέ, παιδιά καημένα κατά την Σαμαρίνα, κι ας είστε λερωμένα.

Ντουφέκια να μη, μωρέ, ρίξετε,

τραγούδια να μην πείτε, μωρέ, παιδιά καημένα

τραγούδια να μη πείτε, κι ας είστε λερωμένα.

Μην πείτε πως, μωρέ, σκοτώθηκα,

πως είμαι λαβωμένος, μωρέ, παιδιά καημένα

πως είμαι λαβωμένος, κι ας είστε λερωμένα.

Να πείτε πως, μωρέ, παντρεύτηκα,

πήρα καλή γυναίκα, μωρέ, παιδιά καημένα,

πήρα καλή γυναίκα, κι ας είστε λερωμένα.

Πήρα την πέτρα, μωρέ, πεθερά,

τη μαύρη γης γυναίκα, μωρέ, παιδιά καημένα,

τη μαύρη γης γυναίκα, κι ας είστε λερωμένα.

Κι αυτά τα λιάνο-μωρέ-λίθαρα,

αδέλφια και ξαδέλφια, μωρέ, παιδιά καημένα,

αδέλφια και ξαδέλφια, κι ας είστε λερωμένα.

ΚΑΡΤΑ 9.3: Για το μόθημα 9.1. Φύλλο ασκήσεων για το χορό «Συρτός στα τρία»

Ο χορός «Συρτός στα τρία» συνοδεύεται από το τραγούδι «Παιδιά της Σαμαρίνας» και συναντιέται με την ίδια βασική κινητική φόρμα «Στα τρία». Στη συνέχεια παρουσιάζονται συγκεκριμένες μεθοδολογικές οδη­γίες με τη μορφή ασκήσεων για την καλύτερη και ευκολότερη εκμάθηση του χορού. Ο τρόπος της χρονι­κής επένδυσης των επιμέρους διδακτικών κινήσεων (μέτρημα) είναι ευθύνη του διδάσκοντα. Η λαβή των χεριών στο χορό, είναι από τις παλάμες, με τους αγκώνες λυγισμένους. Κατά τη διαδικασία εκμάθησης προτείνεται η ελεύθερη αραίωση των μαθητών στο χώρο. Ο καθηγητής καλό είναι να συμπεριλάβει στο ει­σαγωγικό μέρος τις προασκήσεις των ενοτήτων 3.2.1. και 3.2.2. Προτείνεται να χρησιμοποιηθεί η προοδευ­τικά μερική μέθοδος διδασκαλίας.

1. Ξεκινώντας από τη θέση της προσοχής, με το δεξί πόδι οι μαθητές εκτελούν πλάγιο βήμα χρονικής αξίας 2/4 και στη συνέχεια άρση του αριστερού ποδιού μπροστά από το δεξί με ταυτόχρονη διπλή τα­λάντωση (σουστάρισμα) χρονικής αξίας 1/4+1/4.

2. Επανάληψη της άσκησης 1 προς τα αριστερά ξεκινώντας με το αριστερό πόδι.

3. Οι μαθητές εκτελούν την κινητική ενότητα, όπως περιγράφεται στην άσκηση 1 συμπληρωμένη από την κινητική ενότητα όπως περιγράφεται στην άσκηση 2.

4. Ξεκινώντας με το δεξί πόδι οι μαθητές εκτελούν δυο προχωρητά βήματα και στη συνέχεια εκτελούν την κινητική ενότητα, όπως περιγράφεται στην άσκηση 3. Έτσι ολοκληρώνονται συνολικά τα βήματα του χορού.

5. Επανάληψη της άσκησης 4 με πιασμένους τους μαθητές από τις παλάμες και τους αγκώνες λυγισμέ­νους. Η άσκηση επαναλαμβάνεται συνεχόμενα. Οι μαθητές σε ημικύκλιο.

6. Εκτέλεση του χορού με μουσική χωρίς φιγούρες.

ΚΑΡΤΑ 9.4: Για τα μαθήματα 9.1 και 9.2. Φύλλο κριτηρίων

Ονοματεπώνυμο:
Χορός:
1. Είναι σωστή η θέση των χεριών;	Σωστή Θέλει Βελτίωση
2. Εκτελεί όλα τα βήματα σωστά χωρίς να μπερδεύεται ή να χάνει τη σειρά τους;	Σωστή Θέλει Βελτίωση
3. Τα βήματα και οι κινήσεις του χορού είναι τόσο μεγάλα όσο χρειάζεται;	Σωστή Θέλει Βελτίωση
4. Αποφεύγει να κάνει περιττές κινήσεις με τα πόδια ή άλλα μέλη του σώματος του;	Σωστή Θέλει Βελτίωση
5. Ακολουθεί σωστά το ρυθμό καθ' όλη τη διάρκεια του χορού;	Σωστή Θέλει Βελτίωση
6. Έχει σωστή στάση σώματος χωρίς να κοιτάει κάτω τα πόδια ή δίπλα τους άλλους;	Σωστή Θέλει Βελτίωση
7. Χορεύει χωρίς να παρενοχλεί τους άλλους πατώντας τους διπλανούς, κ.λ.π.;	Σωστή Θέλει Βελτίωση
8. Δείχνει να ευχαριστιέται τη συμμετοχή του στο χορό;	Σωστή Θέλει Βελτίωση

Πίνακας 9.2: Ελληνικοί Παραδοσιακοί Χοροί: Εκμάθηση του χορού «Τσάμικος».

Στο τέλος του μαθήματος οι μαθητές θα έχουν: μάθει τα βήματα του χορού. μάθει να ανταποκρίνονται κινητικά στο ρυθμό του χορού. μάθει τα γενικά ιστορικά και πολιτιστικά στοιχεία που συνδέονται με το χορό. μάθει ένα τραγούδι που συνοδεύει το χορό. μάθει να εκφράζονται δημιουργικά και να συνερ­γάζονται.

Εξοπλισμός - Διδακτικό Μέσα: 1 κασετόφωνο ή CD player, Κασέτες ή CD, Βίντεο ή DVD (προαιρετικά), 30 φύλλα κριτηρίων (Κάρτα 9.5). Στιλ διδασκαλίας: Παραγγέλματος.

Εισαγωγή Οι μαθητές/τριες από το σπίτι έχουν προσπαθήσει να συλλέξουν πληροφορίες για το πώς χορεύεται ο χορός στη δική τους περιοχή. Επίσης έχουν προσπαθήσει να συλλέξουν στοιχεία για τη φορεσιά, τα τραγούδια και την ιστορία του χορού. Περιγραφή στόχων & οργάνωσης μαθήματος. 2' Προθέρμανση: με επανάληψη του χορού «Σαμαρίνα» που είναι ήδη γνωστός από προηγούμενο μάθημα ή/και εκτέλεση προασκήσεων (ενότητες 3.3.1. και 3.3.2.). 3' 4' 14' Κύριο Μέρος Αναφορά στα γενικά ιστορικά στοιχεία του χορού. 4΄ Εκμάθηση του χορού «Τσάμικος» (Κάρτα 9.5). 14΄ Εκμάθηση ενός τραγουδιού π.χ. «ο Αϊτός». Οι μαθητές συνοδεύουν το τραγούδι με παλαμάκια ή άλλη κινητική δραστηριότητα (Κάρτα 9.6). 7΄ Εκτέλεση του χορού «Τσάμικος» με μουσική και συνοδεία τραγουδιού από τους μαθητές. Αξιολόγηση της χορευτικής τους απόδοσης (Κάρτα 9.4). 11 ' Τελικό Μέρος Τι επιτεύχθηκε, επισημάνσεις και παρατηρήσεις. 1 ' Εξετάζεται κατά πόσο έγιναν κατανοητές από τους μαθητές οι εκδοχές για την ονομασία του χορού, σε ποιες περιοχές χορεύεται, από ποια μουσικά όργανα αποτελείται η κομπανία που τον συνοδεύει, ποιοι τον χορεύουν και με ποιες φορεσιές. 3' Δραστηριότητα εκτός σχολείου: (προτείνεται μία) Να εξασκηθούν στο χορό με συγγενείς και φίλους. Να καταγράψουν τα χαρακτηριστικά αυτών που γνωρίζουν το χορό. Να παρακολουθήσουν ζωντανά μια χορευτική εκδήλωση. Αν έχουν παρακολουθήσει μια χορευτική εκδήλωση, να καταγρά­ψουν τι παρατήρησαν και τι τους άρεσε.

Οργάνωση Οι επαναλήψεις ορίζονται από τον καθηγητή. Σε ορισμένες ασκήσεις οι επαναλήψεις δίνονται ενδεικτικά. (Κάρτα 9.8) Απαιτείται καλή προε­τοιμασία για να κυλήσει το μάθημα γρήγορα και με αποτέλεσμα. Σημεία έμφασης: Το «μέτωπο» του χορευτή. Η θέση των ποδιών στις άρσεις. Η θέση των χεριών. Ολοκλήρωση σύνθετων βημάτων. Μέθοδος εξάσκησης: Η προοδευ­τικά μερική Ανατροφοδότηση: Αφορά την ποιοτική εκτέλεση των κινήσεων. Παραλλαγές: Χρήση βίντεο για να γίνει καλύτερη κατανόηση του χο­ρού από τους μαθητές και να μπο­ρέσουν να δουν τον ίδιο χορό σε διαφορετικές περιοχές, με διαφο­ρετικές μελωδίες, τραγούδια και φορεσιές. Διαλείμματα: Θεωρούνται οι αλλα­γές από άσκηση σε άσκηση. Σημείωση: Ενθαρρύνονται οι μα­θητές: Να βρουν διαφορετικά τρα­γούδια που θα ήθελαν και θα τους άρεσε να χρησιμοποιή­σουν για να χορέψουν αυτό το χορό. Να επισημάνουν το ρόλο του φύλου στην χορευτική διαδι­κασία. Να ερευνήσουν ομοιότητες και διαφορές με άλλους χορούς (π.χ., δομή της κίνησης, μουσι­κή, ιστορικά στοιχεία, κλπ.).

Αξιολόγηση: Έλεγχος φύλλων κριτηρίων

ΚΑΡΤΑ 9.5: Για το μάθημα 9.2. Φύλλο ασκήσεων για το χορό «Τσάμικος»

Ο χορός «Τσάμικος», όπου συναντιέται, έχει συνήθως την ίδια βασική κινητική φόρμα. Στη συνέχεια πα­ρουσιάζονται συγκεκριμένες μεθοδολογικές οδηγίες με τη μορφή ασκήσεων για την καλύτερη και ευκολό­τερη εκμάθηση του χορού. Ο τρόπος της χρονικής επένδυσης των επιμέρους διδακτικών κινήσεων (μέ­τρημα) είναι ευθύνη του διδάσκοντα. Η λαβή των χεριών στο χορό, είναι από τις παλάμες, με τους αγκώνες λυγισμένους. Κατά τη διαδικασία εκμάθησης προτείνεται η ελεύθερη αραίωση των μαθητών στο χώρο. Ο ΚΦΑ καλό είναι να συμπεριλάβει στο εισαγωγικό μέρος τις προασκήσεις των ενοτήτων 3.3.1. και 3.3.2. Ο αριθμός των επαναλήψεων είναι ενδεικτικός. Προτείνεται να χρησιμοποιηθεί η προοδευτικά μερική μέθο­δος διδασκαλίας.

1. Ξεκινώντας με δεξί πόδι οι μαθητές εκτελούν σύνθετα βήματα 2/4 (π.χ. όπως τα τριαράκια στον Πηλιο­ρείτικο) προς τα δεξιά. Συνολικά επαναλαμβάνουν τρία εξάρια. Κάθε εξάρι περιλαμβάνει ένα τριαράκι ξεκινώντας με το δεξί πόδι και άλλο ένα τριαράκι ξεκινώντας με το αριστερό πόδι.

2. Επανάληψη της άσκησης 1 προς τα αριστερά ξεκινώντας με το αριστερό πόδι.

3. Ξεκινώντας με δεξί πόδι προς τα δεξιά οι μαθητές εκτελούν σύνθετο βήμα 2/4, με μέτωπο στο κέντρο του κύκλου και ύστερα με ένα απλό βήμα 1/4 με το αριστερό πόδι προς τα δεξιά. Η παραπάνω σύνθεση των κινήσεων είναι το σύνθετο βήμα 3/4. Συνολικά επαναλαμβάνουν τέσσερις φορές το σύνθετο βήμα των 3/4.

4. Επανάληψη της άσκησης 3 προς τα αριστερά ξεκινώντας με το αριστερό πόδι.

5. Ξεκινώντας με το δεξί πόδι προς τα δεξιά, οι μαθητές εκτελούν δυο σύνθετα βήματα 3/4,. Η κινητική ενότητα επαναλαμβάνεται τέσσερις φορές.

6. Εκτελούν τη κινητική ενότητα της άσκησης 5, ύστερα χτυπούν του δεξί πόδι κάτω και στη συνέχεια αναπηδούν στο δεξί πόδι με ταυτόχρονο μάζεμα (άρση) του αριστερού ποδιού πίσω. Η παραπάνω κι­νητική ενότητα επαναλαμβάνεται τέσσερις φορές.

7. Οι μαθητές ξεκινώντας με αριστερό πόδι εκτελούν ένα σύνθετο βήμα _ προς τα αριστερά, ύστερα χτυ­πούν το αριστερό πόδι κάτω και στη συνέχεια αναπηδούν στο ίδιο πόδι με ταυτόχρονο σταύρωμα (άρ­ση) του δεξιού ποδιού μπροστά από το αριστερό. Η παραπάνω κινητική ενότητα επαναλαμβάνεται τέσσερις φορές.

8. Η κινητική ενότητα όπως περιγράφεται στην άσκηση 6 συμπληρώνεται από την κινητική ενότητα όπως περιγράφεται στην άσκηση 7 και έτσι ολοκληρώνονται συνολικά τα βήματα του χορού. Τα παραπάνω βήματα επαναλαμβάνονται έξι φορές.

9. Επανάληψη της άσκησης 8 με πιασμένους τους μαθητές από τις παλάμες και τους αγκώνες λυγισμέ­νους. Η άσκηση επαναλαμβάνεται 6 φορές συνεχόμενα. Οι μαθητές σε ημικύκλιο.

10.Εκτέλεση του χορού με μουσική χωρίς φιγούρες.

ΚΑΡΤΑ 9.6: Για το μάθημα 9.2

Ένας αϊτός, μωρέ (ν) ένας, ένας αϊτός καθότανε, μωρέ καθότανε Ένας αϊτός καθότανε στον ήλιο και λιαζότανε, μωρέ λιαζότανε. Και τσί - για σας παιδιά - και τσίμπαγε τα νύχια του, μωρέ τα νυχάκια του Τσίμπαγε τα νυχάκια του, τα νυχοποδαράκια του, μωρέ ποδαράκια του. Νύχια - για σας παιδιά - νύχια μου και νυχάκια μου, μωρέ και νυχάκια μου Νύχια μου νυχάκια μου και νυχοποδαράκια μου, μωρέ ποδαράκια μου Την πέ - μωρέ παιδιά - την πέρδικα που πιάσατε, μωρέ που πιάσατε Την πέρδικα που πιάσατε να μην την εχαλάσετε, μωρέ χαλάσετε.


Πίνακας 9.3 : Ελληνικοί παραδοσιακοί χοροί: Εκμάθηση του χορού Ζωναράδικος

Στο τέλος του μαθήματος οι μαθητές θα έχουν: 1. μάθει τα βήματα του χορού. 2. μάθει να ανταποκρίνονται κινητικά στο ρυθμό του χορού. 3. μάθει τα γενικά ιστορικά και πολιτιστικά στοιχεία που συνδέονται με το χορό. 4. μάθει ένα τραγούδι που συνοδεύει το χορό. 5. μάθει να εκφράζονται δημιουργικά και να συνεργάζονται.

Εξοπλισμός - Διδακτικό Μέσα: 1 κασετόφωνο ή CD player, Κασέτες ή CD, Βίντεο ή DVD (προαιρετικά), 30 φύλλα κριτηρίων (κάρτα 9.4). Στιλ διδασκαλίας: Παραγγέλματος.

Εισαγωγή Οι μαθητές έχουν προσπαθήσει να συλλέξουν πληροφορίες για το πώς χορεύεται ο χορός και σε ποιες περιοχές της Ελλάδας. Επίσης έχουν συλλέξει στοιχεία για τα τραγούδια, τη λαβή και την ονομασία του χορού. Περιγραφή στόχων και οργάνωσης μαθήματος. 2' Προθέρμανση: με επανάληψη χορού που είναι ήδη γνωστός ή/και εκτέλεση των προασκήσεων (ενότητες 3.4.1. και 3.4.2.). 5΄ Κύριο Μέρος 1. Αναφορά στα γενικά ιστορικά στοιχεία του χορού. 3' 2. Εκμάθηση του χορού «Ζωναράδικος» (Κάρτα 9.7). 12' 3. Εκμάθηση της λαβής. 1΄ 4. Εκμάθηση ενός τραγουδιού π.χ. «Δω στα Λιανοχουρταρούδια». Οι μαθητές συνοδεύουν το τραγούδι με παλαμάκια ή άλλη κινητική δραστηριότητα (Κάρτα 9.8). 7' 5. Εκτέλεση του χορού «Ζωναράδικος» με μουσική και συνοδεία τραγουδιού από τους μαθητές. Αξιολόγηση της χορευτικής τους απόδοσης (Κάρτα 9.4). 11 ' Τελικό Μέρος Τι επιτεύχθηκε, επισημάνσεις και παρατηρήσεις. 1 ' Εξετάζεται κατά πόσο έγιναν κατανοητές από τους μαθητές οι εκδοχές για την ονομασία του χορού, από ποια παραδοσιακά μουσικά όργανα αποτελείται η κομπανία που τον συνοδεύει, ποια η λαβή των χορευτών και ποιος ο ρυθμός του. 3΄ Δραστηριότητα εκτός σχολείου: (ο καθηγητής επιλέγει μία) 1. Να καταγράψουν πόσες παραλλαγές ζωναράδικου χορού υπάρχουν και σε ποιες περιοχές της Θράκης συναντιούνται. 2. Να εξασκηθούν στο χορό με συγγενείς και φίλους.

Οργάνωση Οι επαναλήψεις ορίζονται από τον καθηγητή. Σε ορισμένες ασκήσεις οι επαναλήψεις δίνονται ενδεικτικά. (Κάρτα 9.7) Απαιτείται καλή προε­τοιμασία για να κυλήσει το μάθημα γρήγορα και με αποτέλεσμα. Σημεία έμφασης: 1. Κατά την εκτέλεση των 6 βημάτων προς τα εμπρός ο χορευ- τής κινείται εμπρός χωρίς να μέ- νει καθόλου επί τόπου. Το ίδιο και στα 6 βήματα προς τα πίσω. 2. Σε όλο τον χορό το πέλμα του χορευτή έχει επαφή με το έδα- φος κατά τα 2/3 δηλαδή από την καμάρα και μπροστά. 3. Το «μέτωπο» του χορευτή στα βήματα προς το κέντρο του κύ- κλου είναι λοξά δεξιά. 4. Η θέση των ποδιών στις άρσεις. Μέθοδος εξόσκησης: Η προοδευ­τικά μερική. Ανατροφοδότηση: Αφορά την ποιοτική εκτέλεση των κινήσεων. Παραλλαγές: Χρήση βίντεο για να γίνει καλύτερη κατανόηση του χο­ρού από τους μαθητές και να μπο­ρέσουν να δουν τον χορό να συνο­δεύεται από διαφορετικές μελωδίες, τραγούδια, φορεσιές καθώς και τις διαφορετικές παραλλαγές του από διάφορες περιοχές της Θράκης. Διαλείμματα: Θεωρούνται οι αλλα­γές από άσκηση σε άσκηση. Σημείωση: Ενθαρρύνονται οι μαθητές: 1. Να βρουν διαφορετικά τρα- γούδια που θα τους άρεσε να τραγουδήσουν για να χορέψουν το χορό. 2. Να ερευνήσουν ομοιότητες και διαφορές με άλλους χορούς (π.χ., δομή της κίνησης, μουσική, ιστορικά στοιχεία, κλπ.).

Αξιολόγηση: Έλεγχος φύλλων κριτηρίων


ΚΑΡΤΑ 9.7: Για το μάθημα 9.3. Φύλλο ασκήσεων για το χορό «Ζωναράδικος»

Οι μεθοδολογικές οδηγίες με τη μορφή ασκήσεων που ακολουθούν δίνονται για την καλύτερη και ευκολό­τερη εκμάθηση του χορού. Τα συνολικά βήματα του χορού είναι δώδεκα, έξι προς το κέντρο και δεξιά του κύκλου και έξι προς τα έξω. Ο τρόπος της χρονικής επένδυσης των επιμέρους διδακτικών κινήσεων (μέ­τρημα) είναι ευθύνη του διδάσκοντα. Η χρονική διάρκεια κάθε βήματος είναι 3/8. Η λαβή των χεριών στο χορό είναι σταυρωτή από τα ζωνάρια, με το δεξί χέρι κάτω από το αριστερό του προηγούμενου χορευτή και το αριστερό χέρι πάνω από το δεξί του επόμενου. Ως προκαταρκτική λαβή, κυρίως κατά την εκμάθηση του χορού, μπορεί να χρησιμοποιείται και λαβή από τα χέρια αντί τα ζωνάρια. Κατά τη διαδικασία εκμάθη­σης προτείνεται η ελεύθερη αραίωση των μαθητών στο χώρο. Ο αριθμός των επαναλήψεων είναι ενδεικτι­κός. Ο καθηγητής καλό είναι να συμπεριλάβει στο εισαγωγικό μέρος τις προασκήσεις των ενοτήτων 3.4.1. και 3.4.2. προτείνεται να χρησιμοποιηθεί η προοδευτικά μερική μέθοδος διδασκαλίας.

1. Ξεκινώντας με το δεξί πόδι οι μαθητές εκτελούν βήμα προς τα μπρος και στη συνέχεια σηκώνουν το αριστερό πόδι με ταυτόχρονη ανάπαλση (σούστα) του δεξιού ποδιού στήριξης επί τόπου. Ακολουθεί βήμα του αριστερού ποδιού και αντίστοιχα άρση του δεξιού ποδιού με ταυτόχρονη ανάπαλση (σούστα) του αριστερού ποδιού στήριξης επί τόπου. Οι τέσσερις κινήσεις επαναλαμβάνονται τέσσερις φορές.

2. Ξεκινώντας με το δεξί πόδι οι μαθητές εκτελούν βήμα προς τα πίσω και στη συνέχεια άρση του αρι­στερού ποδιού με ταυτόχρονη ανάπαλση (σούστα) του δεξιού ποδιού στήριξης επί τόπου. Ακολουθεί βήμα του αριστερού ποδιού προς τα πίσω και αντίστοιχα άρση του δεξιού ποδιού με ταυτόχρονη ανά­παλση (σούστα) του αριστερού ποδιού στήριξης επί τόπου. Οι τέσσερις κινήσεις επαναλαμβάνονται τέσσερις φορές.

3. Οι μαθητές εκτελούν δύο προχωρητά βήματα ξεκινώντας με το δεξί πόδι και στη συνέχεια την κινητι­κή ενότητα, όπως περιγράφεται στην άσκηση 1 συνεχόμενα. Οι έξι κινήσεις επαναλαμβάνονται τέσσε­ρις φορές με κίνηση προς τα εμπρός.

4. Οι μαθητές εκτελούν δυο βήματα προς τα πίσω ξεκινώντας με το δεξί πόδι και στη συνέχεια την κινη­τική ενότητα, όπως περιγράφεται στην άσκηση 2 συνεχόμενα. Οι έξι κινήσεις επαναλαμβάνονται τέσ­σερις φορές με κίνηση προς τα πίσω.

5. Η κινητική ενότητα όπως περιγράφεται στην άσκηση 3 συμπληρώνεται από την κινητική ενότητα όπως περιγράφεται στην άσκηση 4. Η άσκηση επαναλαμβάνεται τέσσερις φορές.

6. Οι μαθητές επαναλαμβάνουν την άσκηση 5 προσέχοντας όταν κινούνται προς το κέντρο του κύκλου, το μέτωπο τους να είναι λοξά δεξιά και στη συνέχεια να κινούνται κατευθείαν πίσω.

7. Εκμάθηση της σταυρωτής (ζωναράδικης) λαβής. Οι μαθητές σε ημικύκλιο. Φέρνουν τα χέρια στην πρό­ταση, ύστερα κατεβάζουν το δεξί χέρι χαμηλότερα. Κατόπιν ανοίγουν τα χέρια και πιάνουν όποιο χέρι του διπλανού τους βρουν.

8. Η άσκηση 6 επαναλαμβάνεται με τους μαθητές πιασμένους σταυρωτά από τις παλάμες σε ημικύκλιο.

9. Εκτέλεση του χορού με μουσική χωρίς φιγούρες.


ΚΑΡΤΑ 9.8: Για το μάθημα 9.3

Δω στα λια - κι αμάν αμάν - δω στα λιανοχουρταρούδια

δω στα λιανοχουρταρούδια τι τρανός χουρός π' θα γένει

τι τρανός - κι αμάν αμάν - τι τρανός χουρός π' θα γένει

τι τρανός χουρός π' θα γένει, σα γαϊτάνι θα πααίνει.

πέντι πέ- κι αμάν αμάν - πέντι πέρδικις πιτούσαν

πέντι πέρδικις πιτούσαν μεσ' τουν κάμπου λουγυρνούσαν

για τη'ημάς - κι αμάν αμάν - για τη'ημάς τα δυο ρουτούσαν,

για τη'ημάς τα δυο ρουτούσαν ποια είναι άσπρη, ποια είναι ρούσσα.



Πίνακας 9.4: Ελληνικοί Παραδοσιακοί Χοροί: Εκμάθηση του χορού «Αη Βασιλιάτικος».

Στο τέλος του μαθήματος οι μαθητές θα έχουν: μάθει τα βήματα του χορού. μάθει να ανταποκρίνονται κινητικά στο ρυθμό του χορού. μάθει τα γενικά ιστορικά και πολιτιστικά στοιχεία που συνδέονται με το χορό. μάθει το τραγούδι που συνοδεύει το χορό. μάθει να εκφράζονται δημιουργικά και να συνερ­γάζονται.

Εξοπλισμός - Διδακτικό Μέσα: 1 κασετόφωνο ή CD player, Κασέτες ή CD, Βίντεο ή DVD (προαιρετικά), 30 φύλλα κριτηρίων (Κάρτα 9.4). Στιλ διδασκαλίας: Παραγγέλματος και Αμοιβαίο.

Εισαγωγή Οι μαθητές/τριες από το σπίτι έχουν προσπαθήσει να συλλέξουν πληροφορίες για την περιοχή που χορεύεται ο χορός, τα τραγούδια και την ιστορία του. Περιγραφή στόχων & οργάνωσης μαθήματος. 2΄ Προθέρμανση: με επανάληψη των χορών που έμαθαν σε προηγούμενα μαθήματα ή/και εκτέλεση της προάσκησης (ενότητα 3.5.1.). 4΄ Κύριο Μέρος Αναφορά στα γενικά ιστορικά στοιχεία του χορού. 3΄ Εκμάθηση του χορού «Αη Βασιλιάτικος» (Κάρτα 9.9). 12΄ Εκμάθηση ενός τραγουδιού π.χ. «Τι 'χα γω και σ' αγαπούσα». Οι μαθητές συνοδεύουν το τραγούδι με παλαμάκια. ή άλλη κινητική δραστηριότητα (Κάρτα 9.10).6΄ Εκτέλεση του χορού «Αη Βασιλιάτικος» σε ζευγάρια με το στιλ της αμοιβαίας διδασκαλίας: ένας χορεύει, κάθε 2 λεπτά σταματά, ενημερώνεται από το ταίρι του για πιθανά λάθη και αλλάζουν ρόλους. 6΄ Εκτέλεση του χορού «Αη Βασιλιάτικος» με μουσική και συνοδεία τραγουδιού από τους μαθητές. Αξιολόγηση της χορευτικής τους απόδοσης (Κάρτα 9.4). 8΄ Τελικό Μέρος Τι επιτεύχθηκε, επισημάνσεις και παρατηρήσεις. 1΄ Εξετάζεται κατά πόσο έγιναν κατανοητές από τους μαθητές σε ποιες περιοχές χορεύεται ο χορός, από ποια μουσικά όργανα αποτελείται η κομπανία που τον συνοδεύει και πότε τον χορεύουν. 3΄ Δραστηριότητα εκτός σχολείου: (ο καθηγητής επιλέγει μια) Να μελετήσουν οι μαθητές τις χορευτικές περιστάσεις όπου χορεύεται ο χορός ή άλλα δρώμενα. Να εξασκηθούν στο χορό με συγγενείς και φίλους.

Οργάνωση Οι επαναλήψεις ορίζονται από τον καθηγητή. Σε ορισμένες ασκήσεις οι επαναλήψεις δίνονται ενδεικτικά. (Κάρτα 9.9) Απαιτείται καλή προε­τοιμασία για να κυλήσει το μάθημα γρήγορα και με αποτέλεσμα. Σημεία έμφασης: Το «μέτωπο» του χορευτή στις δύο πρώτες κινήσεις είναι πλά­για δεξιά, στη συνέχεια μπρο­στά και στις δυο τελευταίες κι­νήσεις πλάγια αριστερά. Αντί­στροφα στις πέντε επόμενες κινήσεις. Η κίνηση των χεριών και των ποδιών είναι ομόπλευρη. Μέθοδος εξάσκησης: Η προοδευ­τικά μερική. Ανατροφοδότηση: Αφορά την ποιοτική εκτέλεση των κινήσεων. Παραλλαγές: Χρήση βίντεο για να γίνει καλύτερη κατανόηση του χο­ρού από τους μαθητές και να μπο­ρέσουν να δουν τον χορό με δια­φορετικά τραγούδια. Διαλείμματα: Θεωρούνται οι αλλα­γές από άσκηση σε άσκηση. Σημείωση: Ενθαρρύνονται οι μα­θητές: να κατανοήσουν στην άσκηση 4 το ρόλο του βοηθού για το ζευγάρι τους. να ερευνήσουν ομοιότητες και διαφορές με άλλους χορούς.

Αξιολόγηση: Έλεγχος φύλλων κριτηρίων

ΚΑΡΤΑ 9.9: Για το μάθημα 9.4. Φύλλο ασκήσεων για το χορό «Αη Βασιλιάτικος»

Οι μεθοδολογικές οδηγίες με τη μορφή ασκήσεων που ακολουθούν δίνονται για την καλύτερη και ευκολό­τερη εκμάθηση του χορού. Ο τρόπος της χρονικής επένδυσης των επιμέρους διδακτικών κινήσεων (μέτρη­μα) είναι ευθύνη του διδάσκοντα. Τα χέρια των χορευτών κινούνται ελεύθερα και ομόπλευρα με τα πόδια. Κατά τη διαδικασία εκμάθησης προτείνεται η ελεύθερη αραίωση των μαθητών στο χώρο. Ο αριθμός των επαναλήψεων είναι ενδεικτικός. Ο καθηγητής καλό είναι να συμπεριλάβει στο εισαγωγικό μέρος την προά­σκηση της ενότητας 3.5.1. Προτείνεται να χρησιμοποιηθεί η προοδευτικά μερική μέθοδος διδασκαλίας.

1. Οι μαθητές εκτελούν μια αναπήδηση επί τόπου στο αριστερό πόδι, στη συνέχεια μια δεύτερη μικρότε­ρη στο ίδιο πόδι και αμέσως μετά πάτημα του δεξιού ποδιού προς τα αριστερά μπροστά από το αρι­στερό πόδι. Το σύνολο των κινήσεων επαναλαμβάνεται τέσσερις φορές.

2. Οι μαθητές εκτελούν ξεκινώντας με το δεξί πόδι δυο μικρά βήματα προς τα δεξιά και αμέσως μετά την κινητική ενότητα που έμαθαν στην άσκηση 1. Το σύνολο των κινήσεων επαναλαμβάνεται τέσσε­ρις φορές.

3. Οι μαθητές εκτελούν μια αναπήδηση επί τόπου στο δεξί πόδι, στη συνέχεια μια δεύτερη μικρότερη στο ίδιο πόδι και αμέσως μετά πάτημα του αριστερού ποδιού προς τα δεξιά μπροστά από το δεξί πό­δι. Το σύνολο των κινήσεων επαναλαμβάνεται τέσσερις φορές.

4. Οι μαθητές εκτελούν ξεκινώντας με το αριστερό πόδι δυο μικρά βήματα προς τα αριστερά και αμέσως μετά την κινητική ενότητα που έμαθαν στην άσκηση 3. Το σύνολο των κινήσεων επαναλαμβάνεται τέσ­σερις φορές.

5. Η κινητική ενότητα όπως περιγράφεται στην άσκηση 2 συμπληρώνεται από την κινητική ενότητα όπως περιγράφεται στην άσκηση 4. Έτσι ολοκληρώνονται συνολικά τα βήματα του χορού. Τα παραπάνω βή­ματα επαναλαμβάνονται τέσσερις φορές.

6. Επανάληψη της άσκησης 5 με ομόπλευρη κίνηση των χεριών και των ποδιών.

7. Εκτέλεση του χορού με μουσική χωρίς φιγούρες.


ΚΑΡΤΑ 9.10: Για το μάθημα 9.4

Τι 'χα ιγώ και σ' αγαπούσα και δεν κάθουμαν καλά, (δις) Να 'χω ζάλη στο κεφάλι, δυο μαχαίρια στην καρδιά. (δις)

Κίνησα να 'ρθώ το βράδυ, μ' έπιασε λιανή βροχή (δις) Το Θεό παρακαλούσα για να σε 'βρω μοναχή (δις)

Ας ερχόσουν κι ας βρεχόσουν κι ας γινόσουνα παπί (δις) Είχα ρούχα να σ' αλλάξω, πάπλωμα να σκεπαστείς και κορμάκι ν' αγκαλιάσεις, ώσπου να το βαρεθείς.