Στείλτε μας τις ενημερώσεις σας για σεμινάρια παραδοσιακών χορών, εκδόσεις βιβλίων παραδοσιακών χορών. Η ανάρτηση του υλικού είναι δωρεάν

Κυριακή 25 Οκτωβρίου 2009

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΧΟΡΟΙ ΣΤΗΝ Α΄ ΚΑΙ Β΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗ


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4°

Δ. Θεματική Ενότητα: Ελληνικός παραδοσιακός χορός

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Παγώνα Μπουρνέλλη Δήμητρα Κουτσούκη Μαγδαληνή Ζωγράφου Μαρία Μαριδάκη Δημήτρης Χατζόπουλος Ολυμπία Αγαλιανού

Φυσική Αγωγή Α& Β' Δημοτικού

Βιβλίο Εκπαιδευτικού

ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΚΔΟΣΕΩΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ

ΑΘΗΝΑ



Σκοπός της θεματικής ενότητας είναι:

Να εισαγάγει τους μαθητές στην ελληνική χορευτική παράδοση, στην κατανόηση της σημασίας του χορού για την ανθρώπινη ζωή και τη σχέση του με τη φύση, την κοινωνία και τον πολιτισμό.
Να δώσει τη δυνατότητα στους μαθητές να συνειδητοποιήσουν ότι ο χορός δεν είναι μόνο μια μουσικοκινητική δραστηριότητα ή μια μορφή έκφρασης που αφορά αποκλειστικά το ταλέντο του ατόμου-χορευτή, αλλά και μια συλλογική δημιουργία, ένας συμβολικός τρόπος έκφρασης και επικοι­νωνίας.
Να μυήσει τους μαθητές έμπρακτα στα ειδικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα του παραδοσιακού χορού, όπως ορίζει η τρισυπόστατη ενότητα του (κίνηση μελωδία λόγος), η συλλογικότητα και η τεχνική του απλότητα.
Να αναπτύξει το νευρομυϊκό συντονισμό και την οπτικοακουστική αντίληψη των μαθητών.
Να διεγείρει τις συναισθηματικές αποχρώσεις που λανθάνουν στη διαδικασία μύησης της ομαδικής δημιουργίας.

Σημαντικές έννοιες: Χορός, παραδοσιακός χορός, ρυθμός, χρόνος, χώρος, σύμβολο, έθιμα, συναίσθη­μα, επικοινωνία, δομή, συλλογικότητα, λειτουργία, σύστημα.

Χορός και παραδοσιακός χορός

0 χορός συνιστά μια από εκείνες τις ανθρώπινες δραστηριότητες, με τις οποίες ο άνθρωπος εξέ­φρασε και εκφράζει τις χαρές, τους καημούς, τους πόθους, τα πιστεύω και τις ανησυχίες του. Οι μελετη­τές του χορού συμφωνούν ότι πρόκειται για μια δημιουργική δραστηριότητα που γεννιέται μαζί με τον άνθρωπο, εφόσον πηγή του χορού είναι η ανθρώπινη ρυθμική σωματική κίνηση. Εξαιτίας αυτής της ιδιό­τητας του ο χορός θεωρήθηκε ως η παλαιότερη από τις τέχνες του ανθρώπου. Σύμφωνα με τους μελε­τητές της εξελικτικής προσέγγισης, οι τρεις τέχνες - του χορού, της μουσικής και της ποίησης -ξεκίνη­σαν ταυτόχρονα ως μια ενιαία και στην πορεία διαχωρίστηκαν σε αυτοτελείς χώρους. Η υπόθεση αυτή στηρίζεται στην παραδοχή της οργανικής ενότητας, μουσικής, χορού και λόγου, που διασώθηκε σε μετα­γενέστερες τελετουργίες πρωτογενών και λαϊκών παραδόσεων. Έτσι, αν και σήμερα η χορευτική πρα­κτική παρουσιάζεται ως αυτονομημένη αισθητική συμπεριφορά στη θέση του «κενού χρόνου», οι λαϊκές παραδόσεις προτάσσουν τη θέση ότι πρόκειται για μια έκφραση που είναι άμεσα συνδεδεμένη με την καθημερινότητα και συντροφεύει τον άνθρωπο σε όλες τις στιγμές της ζωής του. Τέτοια παραδείγματα υπάρχουν άφθονα στην ξένη και ελληνική ιστοριογραφία

Αναφέρουμε ενδεικτικά -και με αναφορά στην ελληνική παράδοση- την περίπτωση του θερισμού στην Κύπρο όπου στην ανάπαυλα οι Κύπριοι θεριστές θα χορέψουν το δρεπάνι, και την περίπτωση όπου οι Κρητικοί θα πάρουν μαζί τους στον πόλεμο και τη λύρα τους.

Ο χορός έχει θεωρηθεί ως παγκόσμια γλώσσα και η αρχαιότερη από τις τέχνες του ανθρώπου, επει­δή χρησιμοποιεί, ως εργαλείο, την κίνηση του ανθρώπινου σώματος.

Φωτογραφία 1. Πανηγύρι στην Αθήνα. (Views in Greece, Λονδίνο 1821. Σχέδιο Dodwell.
Από το βιβλίο της Γουλάκη Βουτηρά, Αθήνα 1990, σ. 71).

Ωστόσο για τους σύγχρονους μελετητές του χορού η χορευτική πρακτική δεν είναι μια μορφή τέχνης με Βάση τη δυτική αντίληψη δηλαδή μια συμπεριφορά αποκομμένη από το περιβάλλον της που υπακούει στο δόγμα «η τέχνη για την τέχνη» ή μια παγκόσμια γλώσσα αλλά ένα σύνθετο φαινόμενο. Είναι ένα πολύπλοκο σύστημα σημείων-μηνυμάτων άμεσα συνδεδεμένο με το κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον ενός συγκεκριμένου ιστορικού σχη­ματισμού. Μολονότι, λοιπόν, πρόκειται για μια «αέναη παρουσία», για μια παγκόσμια δημιουργική δρα­στηριότητα, όπου δημιουργός και δημιούργημα ταυτίζονται μέσα από το «ενεργούν» ανθρώπινο σώμα, η διερεύνηση του χορού στους πρωτογενείς λαούς και στους λαϊκούς πολιτισμούς της Δύσης δείχνει ότι οι κινήσεις και η σημασία τους διαφέρουν από τόπο σε τόπο και από πολιτισμό σε πολιτισμό. Έτσι, αν και οι λαοί χρησιμοποιούν, για να εκφραστούν, τις κινήσεις του ενός και μοναδικού ανθρώπινου σώματος, δεν μπορούμε να μιλάμε για μια παγκόσμια, οικουμενική γλώσσα αλλά για διαφορετικές γλώσσες, εφόσον οι κινήσεις και οι συνδυασμοί τους διαφέρουν από πολιτισμό σε πολιτισμό και από εποχή σε εποχή και «είναι κατανοητές στο πολιτισμικό σύστημα που ανήκουν».

Οπωσδήποτε, οι εγγενείς σωματικές ρυθμικές κινήσεις αποτελούν το πρωτογενές υλικό της όποιας χορευτικής δραστηριότητας. Ωστόσο, οι κινήσεις αυτές είναι ενστικτώδεις και δεν υπόκεινται σε μια οργανωμένη συνεχή ροή. Όπως επισημαίνει και ο R. Laban, πρόκειται για αυθόρμητες σχηματοποιήσεις οι οποίες αν και έχουν επικοινωνιακό χαρακτήρα - όπως αυτές των μελισσών για την αναζήτηση τρο­φής ή διαφόρων ζώων την περίοδο του ζευγαρώματος - αποσκοπούν στην εκπλήρωση Βιολογικών ανα­γκών. Τα ενδοψυχικά αυτά ερεθίσματα συνδυασμένα με επιλεγμένους ρυθμούς και σχήματα που έρχο­νται από το περιβάλλον, δημιουργούν σημαντικά κινητικά σχήματα, σχήματα δηλαδή με σημασία και περιεχόμενο.

«Ο άνθρωπος», γράφει ο Μ. Μερακλής, «τείνει να δώσει μορφή στο ορμέμφυτό του, αλλά αυτή η καταγωγική σχέση με τα ένστικτα του τείνει να τον ξαναφέρει κοντά της, στην άμορφη, αλλά διαφορε­τική από την κατάσταση της ακινησίας ή της πεζότητας, διάθεση των ριζών του, των ριζικών ενστίκτων του. 0 χορός είναι συνύπαρξη αμφίρροπη, αμφίσημη, έτοιμη κάθε στιγμή να ανατραπεί - εκπολιτισμού και πρωτογονικότητας, νεωτερισμού και αρχαϊκότητας, ένα διαρκές πήγαιν' έλα από το τώρα στο τότε, στο απώτερο παρελθόν, στον αρχικό χρόνο της ύπαρξης και τανάπαλιν».

Σε μια κοινωνία, όπως η σημερινή, έχει πρωταρχική σημασία να νιώσεις το συνάνθρωπο σου όχι στο επίπεδο του θεάματος αλλά της συμμετοχής. Αυτό είναι το κύριο μήνυμα των πρωτογενών και λαϊκών χορευτικών παραδόσεων. Εδώ ο χορός δεν είναι μόνο ένα δημιουργικό παιγνίδι κίνησης, ήχου και λόγου ή θέαμα αλλά συμμετοχή, τελετουργία και μίμηση. Δεμένος στενά με τη μαγεία και τη θρησκεία, με τη δουλειά και τη γιορτή, με τον έρωτα και το θάνατο, θεμελιώνει μια ενεργητική σχέση ανάμεσα στον άνθρωπο, τη φύση και την κοινωνία, ανάμεσα στο παρελθόν του ανθρώπου, το παρόν και το μέλλον του. 0 κόσμος της φύσης αποτελεί την κύρια πηγή της μεταφορικής και συμβολικής γλώσσας του χορευτή. Τα έμψυχα και τα άψυχα φαινόμενα της φύσης χρησιμεύουν ως μοντέλα προς τα οποία προβάλλονται οι φυσικές και ψυχικές ανθρώπινες ιδιότητες, μεταφέροντας μέσα από τη φυσική ανθρώπινη σωματική εικόνα όλη τη δύναμη και τη λάμψη της πραγματικότητας.

O χορός λοιπόν είναι η ίδια η ζωή αλλά και πηγή ζωής. Μια εμπειρία που κάθε παιδί οφείλει να δοκι­μάσει για να αισθανθεί, μέσα από αυτή, τη ζωή και να εκφράσει τη δική του στάση και ερμηνεία για αυτήν. Είναι ένα δυναμικό φαινόμενο της κοινωνικής ζωής και ένας τόπος καλλιτεχνικού πειραματισμού ο οποίος όμως, αν και εγγίζει την πραγματικότητα, διατηρεί μια απόσταση από αυτή και «ενώ θαρρείς ότι "κρατά τον κόσμο' γίνεται φευγαλέα και άπιαστη». Σ' αυτή την ιδιότητα του χορού, δηλαδή στην παροδικότητά του σε σχέση με τα άλλα αντικείμενα τέχνης, όπως η ζωγραφική ή η γλυπτική, όπου το αποτέλεσμα της δημιουργίας παραμένει, οφείλεται και ο παραμερισμός του από τους χώρους μελέτης της επιστήμης και της τέχνης. Μέχρι πρόσφατα δεν υπήρχαν καθιερωμένες μέθοδοι διερεύνησης του χορού και της πολυπλοκότητας του ως φυσικού και πολιτισμικού προϊόντος. Σήμερα, όμως, με την πρόο­δο της επιστήμης και την τεχνολογική εξέλιξη έχει δοθεί δυνατότητα συστηματικής έρευνας του με βάση αναλυτικά εργαλεία, μεθόδους, τεχνικές και συστήματα καταγραφής.

Στη σύγχρονη ανθρωπολογική οπτική, ο χορός θεωρείται ως ένα σύστημα επικοινωνίας που μεταφέ­ρει πληροφορίες, αντικατοπτρίζοντας ή διαθλώντας τις κοινωνικές δομές και μπορεί να υποστηρίζει ή να αντικρούει τις γλωσσικές ή παραγλωσσικές μορφές επικοινωνίας.

Κατά τον Lomax, ο χορός είναι το πλέον επαναλαμβανόμενο και τυπικά οργανωμένο σύστημα σωμα­τικής επικοινωνίας που παρουσιάζεται στον πολιτισμό. Η επικοινωνιακή δραστικότητα του χορού βρίσκε­ται στην ικανότητα του να ενεργοποιεί όλο το σώμα, υπό τους όρους μιας πολλαπλής εντύπωσης που καταγράφεται μέσω της συνέργειας όλων των αισθήσεων (της όρασης, της ακοής, της αφής, της οσμής και κυρίως της κιναίσθησης).

Αρκετοί μελετητές υποστηρίζουν, ότι ορισμένες χορευτικές εκφράσεις είναι παγκόσμιες και γίνονται αντιληπτές σε σχέση και με τις συνήθεις εκφράσεις του σώματος μας καθώς και την απόκρυφη εμπειρία που έχουμε για το σώμα μας. Η ανάπτυξη της αντιληπτικοκινητικής ικανότητας και της ένταξης στην ομάδα, συνιστούν και Βασικούς στόχους της Φυσικής Αγωγής. Ιδιαίτε­ρα στις μικρές ηλικίες, η ανάπτυξη αυτών των ικανοτήτων δημιουργεί κατάλληλο υπόβαθρο για την οικοδόμηση της προσωπικότητας του παιδιού.

Έχει γίνει πλέον συνείδηση ότι το λαϊκό παραδοσιακό χορευτικό δημιούργημα δεν είναι ένας κόσμος «ορμών και ενστίκτων» στον οποίο βρίσκει διέξοδο η λαϊκή ψυχή, αλλά μια πολιτισμική έκφραση που κοινωνεί και μεταφράζει ό,τι στην κοινωνία περιπλέκεται. Είναι μια μορφή ενσώματης γλώσσας, που όπως και η καθημερινή μας γλώσσα, είναι κατανοητή από τα μέλη που τη χρησιμοποιούν. 0 Ελληνικός παραδοσιακός χορός αποτελεί ένα τομέα της Χορολογίας και της Λαογραφίας-Εθνολογίας αρκετά ενδιαφέροντα από πολλές απόψεις:

I). Αντιπροσωπεύει έναν κλάδο με μεγάλη παράδοση, αν τοποθετήσουμε τις πηγές του στην περίοδο της τουρκοκρατίας. Οι τεχνικές κίνησης τις οποίες το σώμα αποκτά, δύσκολα αλλάζουν λαμβάνοντας υπόψη ότι στους παραδοσιακούς πολιτισμούς οι διαδικασίες αλλαγής συντελούνται αργά και σταδιακά στο πλαίσιο της σχετικά κλειστής αγροτικής κοινότητας. Αρκετά σημεία της ελληνικής χορευτικής παρά­δοσης δίνουν ερείσματα για συνδέσεις με προγενέστερες ιστορικές περιόδους.

Ωστόσο, θα πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί όταν συνδέουμε σύγχρονες χορευτικές εκφράσεις με παλαιότερες. Συγκρίσεις με αναφορές σε κάποιες εξωτερικές ομοιότητες μπορούν να οδηγήσουν σε εσφαλμένα συμπεράσματα και κατ' επέκταση σε λανθασμένες θεωρήσεις γι' αυτήν την ίδια τη φύση του χορού. Μια τάση που χαρακτήρισε τις λαογραφικές σπουδές και τη χορευτική παράδοση για μεγάλο χρο­νικό διάστημα παραγνωρίζοντας, έτσι, το κριτήριο της δημιουργικότητας που αποτελεί συστατικό γνώρισμα του χορού.

Μένοντας στη μακρόχρονη χορευτική παράδοση, αν και μπορούμε να διακρίνουμε ανά τις εποχές αρκετές ομοιότητες, όπως για παράδειγμα το κυκλικό σχήμα, οι ομοιότητες αυτές είναι εξω­τερικές και το ίδιο σχήμα μπορούμε να το συναντήσουμε επίσης σε άλλους πολιτισμούς και όχι μόνο στον αρχαίο ελληνικό. Από την άλλη πλευρά, ανάλογα με τον τόπο και το χρόνο, το κυκλικό σχήμα μπορεί να παραπέμπει σε διαφορετικό περιεχόμενο, αν συνυπολογίσουμε και άλλες παραμέτρους ακόμα και εξω­τερικές. Οπωσδήποτε, η έννοια της συνέχειας στην οποία στηρίχτηκε η διαμόρφωση της ελληνικής εθνι­κής συνείδησης στο πλαίσιο του αναδυόμενου σύγχρονου ελληνικού έθνους-κράτους ήταν ιστορικά ανα­γκαία. Ωστόσο, η μεταφορά της χορευτικής παράδοσης από γενιά σε γενιά, μέσα από το παράδειγμα και τη μίμηση, επιτρέπει να τη θεωρήσουμε ως μια συγκροτημένη πρακτική στην οποία έχει συσσωρευτεί μια πολύχρονη εμπειρία, κρατώντας αντιλήψεις, νοοτροπίες και αξίες οικουμενικές. Ως γνωστόν οι νοοτρο­πίες και οι συμπεριφορές, για να αλλάξουν, απαιτούν πολύ περισσότερο χρόνο απ' όσο οι κοινωνικές και οικονομικές δομές.

2). 0 Ελληνικός παραδοσιακός χορός εμπεριέχει τρία στοιχεία: κίνηση, μουσική και λόγο. Η αλληλε­ξάρτηση μεταξύ τους δημιουργεί προϋποθέσεις αυτονόμησης και ένταξης των χορευτικών προτύπων σε διάφορα περιβάλλοντα. Ακόμα και ένας χορογράφος, γράφει ο Baud - bovy, "δεν τα βγάζει πέρα με τους χορούς που το όνομα τους αλλάζει από τόπο σε τόπο ή που με το ίδιο όνομα χορεύονται σε άλλο ρυθμό και με άλλα βήματα ". Τα παραδείγματα αφθονούν και αυτή η ετερομορφία οφείλεται κατά μεγάλο μέρος στην ιδιομορφία του ελλαδικού τοπίου με τα νησιώτικα συμπλέγματα και τις αποκομμένες από Βουνά και θάλασσα περιοχές, σε συνδυασμό με τις μεταναστεύσεις και την επαφή με όμορες πολιτισμικές ομάδες. Η μορφολογική αυτή ποικιλία χρωματίζει τα επί μέρους χορευτικά συστήματα, τα οποία από δομική και λειτουργική άποψη εμφανίζουν σχετική ομοιογένεια. Η καθημερινή στάση και κίνηση μεταφέρεται στη χορευτική πρακτική και το αντίθετο. Τέτοια παραδείγματα είναι η κίνηση της αφράτης Καραγκούνας ή το νυχοπερπάτημα του Κεφαλλονίτη, που μεταφέρεται και στο χορό τους, τονίζοντας τη διάκριση τους όχι τόσο στο μοντέλο της χορευτικής φόρμας όσο στο επίπεδο του ύφους.

Η μελέτη του παραδοσιακού χορού στην Ελλάδα εστιάστηκε, κυρίως, στο κινητικό λεξιλόγιο και στη μουσική επένδυση, μολονότι και αυτή η σχέση έγινε αντιληπτή αποσπασματικά με την επιλογή χορευτι­κών μορφών από συγκεκριμένους τόπους και με περιορισμένη χρήση των διαφόρων μελών του σώματος εξαιτίας της δυσκολίας αποτύπωσης τους στο χαρτί και από εκεί στη διδασκαλία στο πλαίσιο των συλλό­γων. Αγνοήθηκε επίσης στην πλειονότητα του το τραγούδι, "ως πύλη εισόδου" στην κατανόηση του ανα­παριστώμενου και από εκεί στον τρόπο σκέψης της συγκεκριμένης ομάδας. "Χορεύουμε τα τραγούδια!, λένε οι Καραγκούνες, προσγειώνοντας έτσι τα άϋλα σχήματα της μουσικής και της ποίησης και αναπα­ράγοντας τα μηνύματα τους, μέσα από τη θεμελιώδη παράσταση της σωματικής εμπειρίας. Με την από­σπαση του τραγουδιού και του αντίστοιχου περιβάλλοντος με Βάση τη σκηνική παρουσίαση, ο χορευτικός λόγος τείνει σε πολυσημικές εκδοχές χάνοντας έτσι το Βαθύ συμβολικό του νόημα και περιορίζεται στο μορφολογικό, επιφανειακό μήνυμα. Ας πάρουμε την περίπτωση του χορού Σαμαρίνα που υπάρχει στο αναλυτικό πρόγραμμα. Η λερωμένη φουστανέλα που αναφέρεται στο τραγούδι είναι η μπαρουτοκαπνισμένη φουστανέλα που επιλέχτηκε για να σημειοδοτήσει την ανδρεία των παλικαριών της Σαμαρίνας. Αυτό το Βαθύτερο νόημα εκλείπει με την αφαίρεση του τραγουδιού.

Οπωσδήποτε υπάρχουν χορευτικές φόρμες που δεν επενδύονται με ποιητικό λόγο, αλλά οι φορείς τους γνωρίζουν τη σημασία τους από τα τελετουργικά πλαίσια μέσα στα οποία επιτελούνται. 0 τελετουρ­γικός χώρο-χρόνος των κοινών, ως ένα Βαθμό, χορευτικών γεγονότων -όπως οι πανηγυρικές εκδηλώ­σεις, οι γιορτές του Πάσχα, του Δωδεκάμερου και της Αποκριάς, ο Γάμος- ορίζονται από το θρησκευτικό εορτολόγιο, τις επαγγελματικές ασχολίες των κατοίκων αλλά και με Βάση ιστορικά γεγονότα που καθιε­ρώθηκαν για να κρατήσουν ζωντανή την ιστορική μνήμη της κοινότητας. Η μείξη της θρησκευτικής, κοι­νωνικής και οικονομικής ζωής, όπως αναπαριστάται μέσα από τα χορευτικά δρώμενα του τόπου, συμ­βάλλει στη δημιουργία ενός κοινού τρόπου δράσης ενδυναμώνοντας τις σχέσεις των μελών της ομάδας και αναπαράγοντας την ταυτότητα της.

Στα κατά τόπους χορευτικά γεγονότα σύσσωμη η ομάδα χορεύει σε κρίσιμες φάσεις της ζωής, όπως στο γάμο, στο δωδεκάμερο και την αποκριά αλλά και στην καθημερινότητα της, με τάξη και κοινωνική ιεράρχηση. Οι γεροντότεροι προηγούνται στη σειρά του κύκλου, ενώ οι άνδρες και οι γυναίκες χορεύουν χωριστά είτε στον ίδιο κύκλο, μετά από τους άνδρες, είτε σε ξεχωριστούς κύκλους. Εκτός από τις περι­πτώσεις όπου έχουμε ζευγαρωτούς χορούς και τα ζευγάρια θα πρέπει να συνδέονται με συγγενική σχέση, η κατά φύλο κοινωνική διάκριση αντικατοπτρίζεται και εκφράζεται με χορούς αποκλειστικά γυναικείους ή ανδρικούς. Η μετατροπή τους σε μεικτούς χορευτικούς σχηματισμούς και με τη διάταξη άνδρας - γυναίκα, οπωσδήποτε αλλοιώνει το ύφος και ήθος της παράδοσης καθώς και την ιστορική της διάσταση, μετα­τρέποντας τη συμβολική της δυναμική σε καθαρή δεξιοτεχνία στο πλαίσιο της σημερινής εκδοχής ως προς τη σχέση των δυο φύλων.

Συνοψίζοντας, ο χορός είναι ένα δημιουργικό φαινόμενο το οποίο έλκει την καταγωγή του από τη ζωή και τη σχέση του με την κοινωνία, τη φύση και τον πολιτισμό. Είναι ένα πολύπλοκο σύστημα σημεί­ων μηνυμάτων, ένας κώδικας προς αποκρυπτογράφηση και είναι κατανοητός στο πολιτισμικό σύστημα που ανήκει. Από το πλήθος των χορευτικών συστημάτων ο Ελληνικός Παραδοσιακός χορός συνιστά μια από εκείνες τις πολιτισμικές εκφάνσεις που έχει μια μακρά ιστορία και εκφράζει τον Έλληνα ακόμα και σήμερα σε όλες τις στιγμές της ζωής του. Μεταφερόμενος, από γενιά σε γενιά, μέσα από το παράδειγ­μα και τη μίμηση έχει ενσωματώσει τους πόθους και τις ανησυχίες ενός λαού που δεν έπαψε να αγωνί­ζεται. Είναι ένας συλλογικός τρόπος έκφρασης και επικοινωνίας, δεμένος άρρηκτα με τη ζωή του κάθε τόπου, μέσ' από το σύνθεμα κίνηση-μουσική-λόγο και απαντά δημιουργικά στις προκλήσεις του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος. Είναι ένας ευχάριστος τρόπος έκφρασης που κάθε παιδί πρέπει να δοκι­μάσει και να νιώσει τη χαρά της δημιουργικής χρήσης του σώματος του, ενσωματώνοντας προσδοκίες, συναισθήματα και αξίες δεμένες με την ιστορία του τόπου του.

Διδακτικοί στόχοι — Διδακτική μεθοδολογία

Δεδομένου ότι πρόκειται για μικρές ηλικίες που δυσκολεύονται στην προσαρμογή συμβατοποιημένων κινήσεων, είναι σκόπιμο οι μαθητές να εισαχθούν στο αντικείμενο με παιγνιώδη τρόπο ή μετά από κάποια εξοικείωση με παιγνίδια ή μουσικοκινητικές δεξιότητες. Επειδή αρκετά ταχταρίσματα ή χορέματα συνδυάζονται ρυθμικά και στιχουργικά με χορευτικά πρότυπα, μια παρόμοια εισαγωγή θα υποκαθι­στούσε την παραδοσιακή διαδικασία μύησης.

Στις πρώτες συναντήσεις με τα παιδιά, ο εκπαιδευτικός Φυσικής Αγωγής μπορεί να δείξει μια Βιντεο­ταινία με τη διδακτέα ύλη και χρησιμοποιώντας την εικόνα, ως ερέθισμα, να επισημάνει ορισμένα σημεία της μορφής, πλαισιώνοντας την με πολιτισμικά στοιχεία. Ένας ευχάριστος τρόπος εισαγωγής θα ήταν η αναφορά σε ένα μύθο που να έχει σχέση με χορό, όπως ο μύθος της γέννησης του Δία ή ο μύθος με τα καλικαντζαράκια ο οποίος υπάρχει και στο τετράδιο του μαθητή. Μπορεί, επίσης, ο εκπαιδευτικός να προ­τείνει στα παιδιά να του αναφέρουν, αν γνωρίζουν, κάποια αντίστοιχη ιστορία ή ένα συμβάν που να ανα­φέρεται στο χορό ή παροιμίες σχετικές με το χορό από τον τόπο τους. Εάν στην τάξη φοιτούν και μαθητές από άλλες χώρες, είναι σκόπιμο ο εκπαιδευτικός να απευθυνθεί και σ' αυτούς. Μέσα από τέτοιες διαδι­κασίες οι μαθητές μπορούν να κατανοήσουν καλύτερα την οικουμενικότητα του χορού αλλά και την ετε­ρότητα του, εισαγόμενοι έτσι στις ιδιαιτερότητες της δικής τους χορευτικής κουλτούρας. Προκειμένου οι μαθητές να αποκτήσουν μια σφαιρική εικόνα για τις χορευτικές φόρμες που διδάσκονται, πρέπει:

Ο εκπαιδευτικός Φυσικής Αγωγής να δώσει τη δυνατότητα στους μαθητές να προσαρμόσουν τον προσωπικό τους ρυθμό στα επιβαλλόμενα ρυθμικά πρότυπα, στους τονισμούς και στις διάρκειες τους.

Ο εκπαιδευτικός Φυσικής Αγωγής να συνδυάσει τα σωματικο-αισθητικά με τα πολιτισμικά στοιχεία.

Οι μαθητές να αποκτήσουν συναίσθηση των εναλλακτικών χρήσεων του χώρου με Βάση τις εναλλαγές ως προς τις κατευθύνσεις (κινήσεις προς τα εμπρός, προς το κέντρο του κύκλου, δεξιά-αριστερά, σταμάτημα, κ.ο.κ.), καθώς επίσης και των ολικών σχηματισμών, όπως κύκλος, διπλοκάγκελο κ.λ.π.

Οι μαθητές να μπορέσουν να αποκτήσουν σε ένα πρώτο Βαθμό, αίσθηση των διαφορετικών επιλογών χρήσης των μερών του σώματος και συνδυασμών τους (εναλλακτικές λαβές, θέση και στάση του σώματος). Το κινητικό πρότυπο του «Συρτού στα τρία» και του «Γρήγορου χασάπικου» που εντάσσεται στη διδακτέα ύλη δίνει τη δυνατότητα γι' αυτές τις εφαρμογές και παράλληλα την ευκαιρία για την εισαγωγή σε τοπικούς χορούς όπως το Σιγανό της Κρήτης, τον 'Ισσο στα νησιά, τον Ομάλ Καρς στον Πόντο κ.ά.).

Ο εκπαιδευτικός της Φυσικής Αγωγής να εισαγάγει τους μαθητές στο συνταίριασμα του ρυθμικού και κινητικού προτύπου με τους στίχους του τραγουδιού. Το τραγούδι, συνδυάζοντας ρυθμό και λόγο, συμβάλλει όχι μόνο στο συνταίριασμα με την κίνηση του σώματος, αλλά και στην ανάπτυ­ξη της γνωστικής ικανότητας, εισάγοντας τα παιδιά στη σχέση του χορού με την κοινωνική ομάδα. Τα τραγούδια αναφέρονται σε διάφορα γεγονότα και οι ιστορίες, ως γνωστόν, αρέσουν στα παιδιά.

Οι μαθητές να μπορούν να αναγνωρίζουν τις συγκλίσεις ή αποκλίσεις της διδαχθείσας χορευτικής φόρμας με κάποια άλλη που υπάρχει στο αναλυτικό πρόγραμμα ή κάποια τοπική, που μπορεί να μοιάζει ή να παρεκκλίνει σε σχέση με αυτή ως προς τη λαβή των χορευτών ή κάποιο άλλο χαρακτηριστικό αρκετά ευδιάκριτο, όπως το τραγούδι ή ο χαρακτήρας της μουσικής ενώ το επα­ναλαμβανόμενο κινητικό πρότυπο, δηλαδή το χορευτικό μοτίβο, να είναι σταθερό. Η διαδικασία αυτή μπορεί να έχει γόνιμα αποτελέσματα συνδυαζόμενη και με ξένους τοπικούς χορούς ενι­σχύοντας έτσι τη διαπολιτισμική επαφή. Αναλογικές συνδέσεις σε επίπεδο μορφής μπορούν να προκύψουν ακόμα και με ομαδικά παιγνίδια ή κινητικά πρότυπα άλλων αντικειμένων. Μέσα από αυτή τη διαδικασία οι μαθητές εισάγονται στη δημιουργικότητα της χορευτικής παράδοσης και στη σχέση της με την καθημερινή ζωή.

Ο εκπαιδευτικός της Φυσικής Αγωγής να καλλιεργήσει στους μαθητές την οπτικοακουστική αντίληψη. Η ηχογραφημένη κασέτα ή η βιντεοκασέτα μπορεί να συμβάλει εποικοδομητικά στην καλ­λιέργεια της αντιληπτικής ικανότητας και στην εμπέδωση της εικόνας μέσα από την έμπρακτη εφαρμογή, αρκεί ο εκπαιδευτικός να πληροφορεί σε σχέση με τα αναπαριστώμενα ή να επιση­μαίνει κριτικά, όταν πρόκειται για συγκρίσεις, τις ομοιότητες και τις διαφορές κατά την τέλεση του χορού. Αν και ο εκπαιδευτικός γνωρίζει τη σχετική ορολογία η οποία χρησιμοποιείται για την ανάλυση της χορευτικής φόρμας όπως για παράδειγμα την έννοια της ομοιογένειας ή τη δομή του ρυθμικού σχήματος ή τη χρονική αγωγή, δεν είναι απαραίτητο να την αφομοιώσουν και τα παιδιά. 0 εκπαιδευτικός πρέπει να είναι ελαστικός και ως προς την απόδοση του ύφους, των τεχνικών δηλαδή χαρακτηριστικών της χορευτικής φόρμας, ώστε οι μαθητές αυτής της ηλικίας να μην αποθαρρύνονται και να αντιμετωπίζουν τη χορευτική πρακτική ευχάριστα και όχι ανα­γκαστικά.

Εθνογραφικά - Λαογραφικά και μορφολογικά στοιχεία

Χασάπικο γρήγορο

Το γρήγορο Χασάπικο ή Χασαπιά λέγεται σε διάφορα μέρη της Ελλάδας σύμφωνα με ορισμένους συγ­γραφείς και ζωηρό Χασάπικο. Οι Βορειοελλαδίτες χρησιμοποιούν επίθετα όπως Βαρύ ή αργό για να περι­γράψουν το αργό Χασάπικο ενώ το γρήγορο το ονομάζουν απλά Χασάπικο. Στη Θράκη το Χασάπικο είναι από τους πιο γρήγορους χορευτικούς σκοπούς. Ωστόσο είναι πιο αργό από τα «γρήγορα χασάπικα» της υπόλοιπης Ελλάδας και διαφορετικό από το Χασάπικο της Μικράς Ασίας. Η χορευτική φόρμα απαντά με τη μορφή του «στα τρία» (έξι κινήσεις) ή «τύπου στα τρία» όταν εμφανίζεται διευρυμένη κατά ένα κινη­τικό μοτίβο (συνολικά οκτώ κινήσεις) και με διαφορετική χρήση του χώρου. Η επαναλαμβανόμενη ενό­τητα ή χορευτικό μοτίβο παρουσιάζει ποικίλες διαφοροποιήσεις, ομαδικού ή ατομικού χαρακτήρα, χωρίς να διασπάται η συνοχή της ομάδας εφόσον η όποια διαφοροποίηση εμφανίζεται μέσα στα όρια του χορευτικού μοτίβου. Το χορευτικό σχήμα είναι κυκλικό και με κατεύθυνση προς τα δεξιά. Όταν παρου­σιάζεται με το διευρυμένο μοτίβο των οκτώ κινήσεων κινείται προς το κέντρο του κύκλου και έξω. Η λαβή των χορευτών είναι από τους ώμους. Στο χορό συμμετέχουν ανάμικτα, άνδρες και γυναίκες αντίθετα με τον καθαρά ανδρικό «αργό Χασάπικο».

Τα παιδιά της Α' και Β' τάξης σκόπιμο είναι να διδαχθούν το γρήγορο Χασάπικο με βάση το κινητικό πρότυπο «στα τρία», όπως παρουσιάζεται αναλυτικά παρακάτω και όχι με Βάση τη διευρυμένη φόρμα. Και τούτο επειδή σύμφωνα με τα αποτελέσματα ερευνών σχετικά με την αφομοίωση της ταχύτητας ενός ρυθμικού προτύπου, τα παιδιά μέχρι και την ηλικία των εννέα χρόνων μπορούν να αποδώσουν χρονικές αγωγές που κινούνται γύρω στο 120 (δηλαδή 120 χτύπους ανά λεπτό). Το Γρήγορο Χασάπικο προσφέρεται επομένως, ως εισαγωγή, περισσότερο από το «Συρτό στα τρία» της Ηπείρου. Το μέτρο του χορού είναι 2/4 και οι κινήσεις στο εσωτερικό του χορευτικού μοτίβου ισόχρονες. Το κινητικό πρότυπο ταυτίζεται με το πρότυπο στα «τρία». (Για μια λεπτομερή αναλυτική παρουσίαση παραπέμπουμε στο συρτό στα τρία - Σαμαρίνα). Όπως συμβαίνει και με το «Συρτό στα τρία», το χορευτικό μοτίβο δε συμπίπτει με τη μουσική φράση, εφόσον για την ολοκλήρωση της μουσικής φράσης χρειάζονται τέσσερις επαναλήψεις του μέτρου ενώ για την ολοκλήρωση του χορευτικού μοτίβου τρεις. Αντίθετα όταν εμφανίζεται με διευρυμέ­νη μορφή (κοινώς οκτάρι) τότε χορευτικό μοτίβο και μουσική φράση συμπίπτουν. Η ρυθμική αγωγή είναι μέτρια έως γρήγορη.

Συρτό στα τρία — Σαμαρίνα

Με τον όρο «Συρτό στα τρία» αναφερόμαστε σε μια κατηγορία χορευτικών μορφών των οποίων η χορογραφική σύνθεση δομείται με βάση την ταυτόσημη επανάληψη μιας και της ίδιας κινητικής αλλη­λουχίας. Η κινητική αυτή αλληλουχία-πρότυπο συνίσταται σε τρεις εναλλασσόμενες στηρίξεις και μία επαναλαμβανόμενη, με ταυτόχρονη άρση και με κατεύθυνση προς τα δεξιά και από μία στήριξη προς τα αριστερά και μία επαναλαμβανόμενη με ταυτόχρονη άρση και με κατεύθυνση προς τα αριστερά (στο λεξιλόγιο των δασκάλων χορού το επαναλαμβανόμενο μοτίβο στο οποίο στηρίζεται η χορογραφία είναι γνωστό ως τρία βήματα προς τα δεξιά και ένα αριστερά με δυο άρσεις αντίστοιχα ή κατ' άλλους, έξι κινήσεις που ονομάζονται βήματα από τις οποίες οι τρεις τελούνται προς τη φορά του χορού και οι άλλες τρεις επί τόπου). Εξαιτίας της σχετικής ασάφειας η οποία χαρακτηρίζει την ορολογία και το γεγονός ότι με βάση το κινητικό αυτό πρότυπο δομείται μια μεγάλη ποικιλία χορευτικών μορφών που απαντά σε όλο σχεδόν τον Ελλαδικό χώρο και με διαφορετικές ονομασίες, ενδέχεται η ονομασία να είναι μεταγενέστε­ρη και να έχει υιοθετηθεί από τους δασκάλους χορού νια διευκόλυνση, περνώντας έτσι στους μεταγενέ­στερους.

Η ονομασία «τρία» προέρχεται από τον ίδιο το λαό της Ηπείρου. Στο Συρράκο των Ιωαννίνων τον ονό­μαζαν και πατητό, επειδή μετρούσαν «μόνο τα τρία προς τη φορά του χορού βήματα και όχι τα επί τόπου». Με διάφορες ονομασίες αντίστοιχες με τα συνοδευτικά τραγούδια απαντάται όχι μόνο στην Ήπειρο αλλά και στη Θεσσαλία, τη Ρούμελη, την Πελοπόννησο και τη δυτική Μακεδονία.

Η Σαμαρίνα χορευόταν κυρίως στην περιοχή της Ηπείρου και έλκει την καταγωγή της από τη βλαχόφωνη Σαμαρίνα. Με βάση τους στίχους του συνοδευτικού τραγουδιού, είναι ένας ύμνος στον ηρωισμό των παλικαριών της Σαμαρίνας. Το χορευτικό σχήμα είναι αυτό του ημικυκλίου. Οι άνδρες χορεύουν σε διαφορετικούς κύκλους από τις γυναίκες ή όταν ο κύκλος είναι ένας, οι γυναίκες χορεύουν μετά από τους άνδρες. Η χορευτική φόρμα μπορεί να παρουσιαστεί και με το σχήμα του διπλοκάγκελου ή τετραπλοκάγκελου.

Η χορογραφία δομείται από την επανάληψη ενός χορευτικού μοτίβου που αποτελείται συνολικά από τρία κινητικά μοτίβα. Κάθε κινητικό μοτίβο συνίσταται σε δυο ισόχρονες κινήσεις. Εξαιτίας αυτής της ισοχρονίας, η Σαμαρίνα ταυτίζεται με το «Συρτό στα τρία» ή «τον τύπο στα τρία». Το πρώτο από τα κινη­τικά μοτίβα αποτελείται από δυο εναλλασσόμενες κινήσεις - στηρίξεις του δεξιού και αριστερού ποδι­ού με κατεύθυνση την προς τα δεξιά φορά του κύκλου (στην προκειμένη περίπτωση δυο βήματα). Το δεύ­τερο κινητικό μοτίβο συνίσταται σε μια μονή στήριξη του δεξιού ποδιού με κατεύθυνση επίσης προς τα δεξιά, που ακολουθείται από μια επαναλαμβανόμενη στήριξη στο ίδιο πόδι και με ταυτόχρονη άρση του αριστερού ποδιού. Το τρίτο κινητικό μοτίβο αποτελείται από μια μονή στήριξη του αριστερού ποδιού με κατεύθυνση προς τ' αριστερά που ακολουθείται από μια επαναλαμβανόμενη στήριξη στο ίδιο πόδι και με ταυτόχρονη άρση του δεξιού ποδιού. Το δεύτερο και τρίτο μοτίβο βρίσκονται σε αντιθετική σχέση μετα­ξύ τους διαμορφώνοντας μια επί τόπου κινητική αλληλουχία σε αντίθεση με το πρώτο κινητικό μοτίβο που έχει προωθητικό χαρακτήρα. Κατά την τέλεση του χορού, οι απλές στηρίξεις μπορεί να αντικαθί­στανται με καθίσματα χωρίς να διαφοροποιείται η δομή του χορευτικού μοτίβου. Από χορολογική άποψη, η χορευτική φόρμα είναι ομοιογενής. Η λαβή είναι από τις παλάμες και με λυγισμένους τους αγκώνες ή χαλαρά τεντωμένους προς τα κάτω. Το ρυθμικό σχήμα είναι 4/4 και η ρυθμική αγωγή αργή.

"Αη Γιώργης"

0 "Αη Γιώργης" είναι μια χορευτική φόρμα που απαντάται στη Λευκίμμη της Κέρκυρας. Η Κέρκυρα ανήκει γεωγραφικά στα Επτάνησα. Το ιστορικό γεγονός το οποίο άσκησε σημαντική επίδραση στον πολι­τισμό της Κέρκυρας και γενικότερα στον πολιτισμό των νησιών του Ιονίου είναι η ενετική κατάκτηση. Αν και οι τουρκικές πολιορκίες δεν έλειψαν, οι Τούρκοι δεν πάτησαν το πόδι τους στο νησί. Σε αντίστοιχο περιστατικό μιας τέτοιας πολιορκίας, που είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο ενός παλικαριού, αναφέρεται ενδεχομένως το τραγούδι με το οποίο συνοδεύεται ο χορός. Λέγεται ότι το τραγούδι μεταφέρθηκε στο νησί από Σουλιώτες πρόσφυγες. Σύμφωνα, όμως, με τους μελετητές, πρόκειται για ακριτικό τραγούδι με πανελλήνια εμβέλεια που απαντάται με ποικίλες παραλλαγές σε όλη την Ελλάδα.

Η μετοίκηση Ρωμιών στα Επτάνησα από την Ηπειρωτική Ελλάδα είναι συχνό φαινόμενο. Στην Κέρκυ­ρα κατέφυγαν Σουλιώτες στα νότια χωριά, όπως στη Λευκίμμη αλλά και σε Βόρεια χωριά του νησιού, όπως η Επίσκεψη και τα χωριά του όρους Παντοκράτορα. Στα Βόρεια όμως χωριά του νησιού δε χορεύε­ται ο συγκεκριμένος χορός. Είτε πρόκειται για μεταφορά είτε για διάχυση με Βάση την αξία του ηρωι­σμού σε μια περίοδο που ήταν έντονη η τουρκική απειλή. Το σημαντικό είναι ότι το χορευτικό αυτό πρό­τυπο, δεχόμενο την επίδραση του τόπου, προσαρμόστηκε στην ιδιαίτερη φυσιογνωμία του νησιού συνο­δευόμενο με γρήγορη ρυθμική αγωγή (allegretto) και με χαρούμενη επωδό (λαλά λαλά). Παρατίθενται οι στίχοι του τραγουδιού:

Κάτω στον Αη Γιώργη στο κρύο το νερό

σκότωσαν το Γιαννάκη τον ακριβό υιό

λαλά λαλά λαλάλα λά λαλά (δις)

Τούρκοι τον εσκοτώσαν Ρωμιοί τον κλαίγανε

Τα δυο του τ' αδελφάκια τον εγυρεύανε

λαλά λαλά λαλάλα λά λαλά (δις)

Σήκω μωρέ Γιαννάκη να πάμε σπίτι μας

Που κλαίει η αδελφή μας κλαίει κι' η νύφη μας

λαλά λαλά λαλάλα λά λαλά (δις).

Χορεύεται μόνο από γυναίκες σε σχήμα ημικυκλίου. Η λαβή των χεριών είναι από τις παλάμες με ελαφρά ανοιγμένους τους αγκώνες προς τα κάτω και το άνοιγμα των χεριών είναι περίπου στο άνοιγμα των ώμων. Σύμφωνα με ορισμένους συγγραφείς η λαβή των χεριών μπορεί να είναι σταυρωτή. Στις παρουσιαζόμενες σκηνικές εκδοχές οι χορεύτριες κρατούν η μια με την άλλη τις άκρες τρίγωνων μαντη­λιών και κινούν τα χέρια αριστερά-δεξιά-αριστερά αντίστοιχα με τις μετακινήσεις των ποδιών. Τα ρυθ­μικό σχήμα είναι τετράσημο με γρήγορη ρυθμική αγωγή. Το χορευτικό μοτίβο αποτελείται από πέντε συνολικά κινητικά μοτίβα (δέκα κινήσεις) και δεν ταυτίζεται με τη μουσική φράση. Οι κινήσεις στο εσω­τερικό του μοτίβου είναι ισόχρονες, δηλαδή ίσης χρονικής διάρκειας και δομούνται από συνδυασμούς μονών ή διπλών στηρίξεων. Τονίζεται η πρώτη κίνηση κάθε κινητικού μοτίβου. Στις διπλές στηρίξεις το στηριζόμενο σκέλος κρατά και τους δύο χρόνους. Από το σύνολο των κινητικών μοτίβων του επαναλαμ­βανόμενου ταυτόσημα χορευτικού μοτίβου τα δυο κινούνται προωθητικά εμπρός και με κατεύθυνση την προς τα δεξιά φορά του κύκλου και με ελαφρά κλίση του κορμού προς τα κάτω, στην τέταρτη κίνηση. Τα επόμενα τρία κινητικά μοτίβα, κινούνται εναλλάξ αριστερά εμπρός προς το κέντρο, δεξιά και αριστερά πίσω. Η χορευτική φόρμα είναι ομοιογενής, επαναλαμβάνεται δηλαδή ταυτόσημα το ίδιο χορευτικό μοτίβο (= πέντε κινητικά μοτίβα σε αλληλουχία) χωρίς την εμφάνιση ποικιλίας ή όποιας αυτοσχεδιαστι­κής τάσης.

Οι παραπάνω τρεις χοροί είναι οι προτεινόμενοι χοροί από το αναλυτικό πρόγραμμα για την Α' και Β' τάξη του Δημοτικού σχολείου. Συνιστούμε να γίνεται παρόμοια προσέγγιση για όλους τους τοπικούς χορούς τους οποίους ο εκπαιδευτικός Φυσικής Αγωγής θα επιλέξει να διδάξει. Να αναδεικνύονται δηλα­δή τα εθνογραφικά — λαογραφικά και μορφολογικά στοιχεία κάθε χορού.

Παρακάτω παρατίθενται 8 μαθήματα για μαθητές της Α' και Β' τάξης .


Εκτός από τους τρεις χορούς οι οποίοι προτείνονται από το αναλυτικό πρόγραμμα (Συρτός στα τρία, γρήγορος Χασάπικος και Αη Γιώργης) έχουμε επιλέξει με κριτήριο την ηλικία των παιδιών, 5 τοπικούς χορούς (Σαμαρίνα, Συρτός Θάσου, Ειρήνη, Κάτω στο γιαλό και τα κουκιά) εκ των οποίων οι 2 τελευταίοι είναι αποκριάτικοι. Τα μαθήματα παραδοσιακού χορού καλό είναι να εμπλουτίζονται και με παραδοσια­κά παιχνίδια.

O εκπαιδευτικός μπορεί, για παράδειγμα, να επιλέξει έναν τοπικό χορό που να είναι «τύπου στα τρία» έτσι ώστε να υπάρχει διαφοροποίηση με Βάση την προηγούμενη χορευτική εμπειρία σε μια και μόνο μορφική παράμετρο, υπακούοντας έτσι στις αρχές της μεταφοράς κινητικής μάθησης. Πριν να εισάγει ο εκπαιδευτικός τη νέα χορευτική φόρμα είναι σκόπιμο να επαναλάβει την προηγούμενη και να βοηθήσει τα παιδιά να επισημάνουν τα κύρια χαρακτηριστικά της. Έτσι η πρόσβαση στην καινούργια χορογραφική σύνθεση θα είναι ευκολότερη. Η εκμάθηση ενός τοπικού χορού πέρα από την ιδιαίτερη ευχαρίστηση που μπορεί να προκαλέσει είναι αφορμή και για την ανάπτυξη του γνωστικού τομέα, εισά­γοντας έτσι τους μαθητές σε ζητήματα διαχείρισης της παράδοσης και της τοπικής παράδοσης ειδικότε­ρα, γεφυρώνοντας τα χάσματα ανάμεσα στις γενιές και το δικαίωμα στη διαφορά ως το αντίδοτο στη μαζική χορευτική κουλτούρα. Με αφορμή τους τοπικούς χορούς οι οποίοι είναι αναπόσπαστοι με τα έθιμα του τόπου, μέσα και από τις μνήμες των ηλικιωμένων θα ήταν εποικοδομητικό να σχεδιαστεί μια χορευ­τική παράσταση όχι με προσανατολισμό τη διατήρηση της τοπικής παράδοσης αλλά του δημιουργικού μετασχηματισμού της.



Μάθημα 1°

Σκοπός: Εκμάθηση του χορευτικού μοτίβου «τύπου στα τρία»

Θέμα: Γρήγορο χασάπικο


Στόχοι
Περιεχόμενο — Οργάνωση του μαθήματος
Αξιολόγηση

ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ
Να αναπτυχθεί η επικοινωνία με την ομάδα.

Να αναπτυχθεί, η οπτική και η ακουστική αντίληψη.
Εισαγωγική συζήτηση 5΄

0 εκπαιδευτικός καλεί τα παιδιά σε κύκλο. Συζητά μαζί τους για τις χο­ρευτικές εμπειρίες τους τις οποίες έχουν αποκτήσει είτε παρακολουθώ­ντας βιντεοσκοπημένη παράσταση στην τηλεόραση είτε σε κάποια γιορτή ή πανηγύρι. Εντοπίζουν τη συζήτηση στο γρήγορο Χασάπικο.

Ρυθμική συνοδεία 5'

0 εκπαιδευτικός συνοδεύει την ακρόαση ενός τραγουδιού γρήγορου χα­σάπικου με ηχηρές κινήσεις σύμφωνα με το ρυθμό. Ζητά από τα παιδιά να τον μιμηθούν (είναι καλύτερα να γίνει επιλογή μουσικής που να επενδύεται και με στίχους).
Να μπορεί το παιδί να εκφράζει λεκτικά τις εμπειρίες του.

Να μπορεί το παιδί να συντονίζεται με την πρόταση του εκπαιδευτικού.

ΚΥΡΙΩΣ ΘΕΜΑ
Να αναπτυχθεί η ρυθμική ικανότητα.

Να γίνει εισαγωγή και ελληνικούς ρυθμούς.

Να αναπτυχθεί η οπτικο-κινητική αντίληψη του παιδιού και η αίσθη ση του χώρου.

Να αναπτυχθεί ο συντονισμός κίνησης και ρυθμικού λόγου.
Ρυθμός και κίνηση 7΄

Τα παιδιά περπατούν στη φορά του κύκλου ταυτόχρονα με την ακρόαση του προηγούμενου τραγουδιού και συνοδεύουν την κίνηση και με πα­λαμάκια. Συντονίζουν τα παλαμάκια με το ρυθμό και μουσικής και μετακίνησης. Όταν ο εκπαιδευτικός σταματά τη μουσική, τα παιδιά τρέ­χουν ελεύθερα στο χώρο. Όταν η μουσική ξαναρχίζει, τα παιδιά σχημα­τίζουν κύκλο, όσο πιο γρήγορα μπορούν και επαναλαμβάνουν την προη­γούμενη δραστηριότητα.

Λόγος και κίνηση 8΄

0 εκπαιδευτικός μαθαίνει στα παιδιά μία ή δύο στροφές από το τραγούδι με ήχο και ηχώ. Ταυτόχρονα χτυπά παλαμάκι και τονισμένες συλλαβές του λόγου. Στη συνέχεια, τα παιδιά επαναλαμβάνουν την προηγούμενη άσκηση (μετακίνηση στον κύκλο) και ταυτόχρονα τραγουδούν το τρα­γούδι.

Γρήγορο χασάπικο 10΄

0 εκπαιδευτικός δείχνει στα παιδιά το χορευτικό μοτίβο και ζητά να τον μιμηθούν. Ταυτόχρονα τραγουδά το τραγούδι (μπορεί αντί να τρα­γουδήσει να απαγγείλει ρυθμικά τα λόγια υπογραμμίζοντας με παλαμάκι και τονισμένες συλλαβές). Ζητά από τα παιδιά να πιαστούν χέρι- χέρι και να προσπαθήσουν να κρατήσουν σταθερό το σχήμα του κύκλου. Επαναλαμβάνουν το χορό εισάγοντας τη λαβή από και ώμους ταυτό­χρονα με απλή ακρόαση και μουσικής.
Να μπορεί το παιδί να συντονίζει τα παλαμάκια με τα βήματα του.

Να μπορεί το παιδί να συντονίζει τα παλαμάκια με το λόγο και την κίνηση στο χώρο.

Να μπορεί το παιδί να μιμείται το κινητικό μοτίβο.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
Να καλλιεργηθεί η συνεργασία και π δυνατότητα ομοιόμορφης παρουσίασης της ομάδας.
Τα παιδιά χορεύουν 10'

Τα παιδιά χωρίζονται σε δύο ομάδες. Η μία ομάδα χορεύει το χορό και η άλλη ομάδα παρακολουθεί και συνοδεύει το ρυθμό του τραγουδιού με παλαμάκια τα οποία συντονίζει ο εκπαιδευτικός. Έπειτα αλλάζουν ρό­λους.

Ταξίδι στο χάρτη της Ελλάδας

0 εκπαιδευτικός δείχνει τους τόπους όπου χορεύεται ο χορός επισημαί­νοντας τις διαφορές του χορευτικού μοτίβου ως προς τη δυναμική (πιο γρήγορα, πιο αργά) και αναφέρει τα κυριότερα λαογραφικά στοιχεία.
Να μπορεί το παιδί να ενσωματώνεται στον «ομαδικό ρυθμό».


Μάθημα 2°

Σκοπός: Η κατανόηση της χορευτικής κίνησης σε σχέση με τη διάταξη του χορευτικού σχήματος και του τρόπου σύνδεσης των χορευτών

Θέμα: Κινητικό μοτίβο «στα τρία» - Τοπικοί χοροί

Στόχοι
Περιεχόμενο — Οργάνωση του μαθήματος
Αξιολόγηση

ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ
Να αναπτυχθεί η αντίληψη του χώρου και να μάθουν τα παιδιά τη σταυρωτή λαβή.
Σταυρωτή λαβή 10'

0 εκπαιδευτικός, αφού καλωσορίσει τα παιδιά στον κύκλο, τους δείχνει τη σταυρωτή λαβή. Την κάνουν σε κλειστό κύκλο. Έπειτα προτρέπει τα παιδιά να τρέξουν ελεύθερα στο χώρο μέχρι να ακουστεί το σύνθημα που θα δώσει (π.χ. σφύριγμα, χτύπημα σε όργανο κ.λ.π). Στη συνέχεια, τα παιδιά πρέπει να επιστρέψουν στον κύκλο και να κάνουν σταυρωτή λαβή.

Παραλλαγή:

Τα παιδιά χωρίζονται σε δύο ομάδες και εκτελούν την προηγούμενη άσκηση. Όποια ομάδα φτιάξει πρώτη κύκλο με σταυρωτή λαβή κερδίζει ένα πόντο.
Να μπορούν τα παιδιά να σχηματίζουν κύκλο κρατώντας τα χέρια τους σταυρωτά.

ΚΥΡΙΩΣ ΘΕΜΑ
Να αναπτυχθεί η ρυθμική ικανότητα και η ακουστική αντίληψη.

Να αναπτυχθεί η αντίληψη του χώρου και η συνεργασία.
Ηχηρές κινήσεις και μετακίνηση στο χώρο 10'

Ακούγεται το τραγούδι «Κάτω στο γιαλό». Στο couplet τα παιδιά χτυπούν με παλαμάκια το ρυθμό και στο refrain μετακινούνται ελεύθερα στο χώ­ρο.

Παραλλαγή:

Τα παιδιά περπατούν στον κύκλο, πιασμένα με σταυρωτή λαβή στο couplet και μετακινούνται ελεύθερα στο χώρο στο refrain.

Κάτω στο γιαλό 10'

Τα παιδιά χορεύουν το προηγούμενο τραγούδι στον κύκλο χρησιμοποιώ­ντας το κινητικό μοτίβο, που ήδη γνωρίζουν, από το γρήγορο χασάπικο. Επαναλαμβάνουν το χορό πιασμένα σε ημικύκλιο με σταυρωτή λαβή. 0 εκπαιδευτικός ορίζει τον πρώτο και τον τελευταίο και εξηγεί το ρόλο τους στη διατήρηση της κυκλικής φοράς. Εξηγεί και στην υπόλοιπη ομά­δα πώς να κινείται ώστε να διατηρείται το σχήμα του κύκλου.
Να μπορούν τα παιδιά να συντονίζονται με το ρυθμό της μουσικής και να κατανοούν τα μέρη της.

Να μπορούν τα παιδιά να χορεύουν κρατώντας το σχήμα του κύκλου.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Να αναπτυχθούν σχέσεις αποδοχής και επικοινωνίας ανάμεσα στα μέλη της ομάδας.
Τα παιδιά χορεύουν και τραγουδούν 15΄

Τα παιδιά χωρίζονται σε δύο ομάδες. Η πρώτη ομάδα χορεύει πρώτα το «Γρήγορο χασάπικο» κι έπειτα το «Κάτω στο γιαλό» και η δεύτερη παρα­κολουθεί και χειροκροτεί στο τέλος. Έπειτα αλλάζουν ρόλους 0 εκπαιδευτικός παρακινεί τα παιδιά, καθώς χορεύουν, να τραγουδούν ταυτόχρονα με το ηχογραφημένο άκουσμα.

Παραλλαγή:

0 εκπαιδευτικός προτείνει συγκεκριμένες ηχηρές κινήσεις για το couplet (κουπλέ) και το refrain (ρεφρέν) στα παιδιά που παρακολουθούν και τα παρακινεί να συνοδεύσουν με αυτές, σαν μουσικοί, το χορό και το τραγούδι.

(Το συγκεκριμένο τραγούδι το γνωρίζουν τα περισσότερα παιδιά που έχουν λάβει μέρος στην προσχολική εκπαίδευση).

Να μπορεί το παιδί να συντονίζεται με την ομάδα.


Μάθημα 3°

Σκοπός: Ανάπτυξη εκφραστικών και κινητικών ικανοτήτων

Θέμα: Το αποκριάτικο τραγούδι — χορός «Κάτω στο γιαλό»

Στόχοι
Περιεχόμενο — Οργάνωση του μαθήματος
Αξιολόγηση

ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ
Να αναπτυχθούν οι εκφραστικές ικανότητες και η μη λεκτική επικοινωνία.
Συζήτηση 8'

0 εκπαιδευτικός καλεί τα παιδιά στον κύκλο. Τους μιλά, με αφορ­μή τις προετοιμασίες του γάμου στην παραδοσιακή κοινωνία, για τη διαδικασία του αλέσματος και του ζυμώματος. Τους δείχνει φω­τογραφικό υλικό. Αξιοποιεί τις δικές τους εμπειρίες.

Μιμητικό παιχνίδι 10'

Προτείνει στα παιδιά να μιμηθούν τις κινήσεις της μεταφοράς του σιταριού στο μύλο, την κίνηση της φτερωτής του μύλου, τις κινή­σεις του κοσκινίσματος, του ζυμώματος, του καψίματος του φούρ­νου και του φουρνίσματος. Η κίνηση τους μπορεί να συνοδεύεται από την ακρόαση ενός παραδοσιακού τραγουδιού του γάμου και ειδικότερα της «παστάδας» (κατασκευή των γλυκών και των ψω­μιών κατά την προετοιμασία).
Να μπορεί το παιδί να εκφράζεται κινητικά.

ΚΥΡΙΩΣ ΘΕΜΑ
Να γίνει

διαθεματική

προσέγγιση.

Να αναπτυχθεί η ακουστική αντίληψη και να καλλιεργηθούν οι φωνητικές ικανότητες των παιδιών.

Να αναπτυχθεί η αντίληψη του χώρου και να εμπεδωθεί το κινητικό μοτίβο.
Τραγούδι 12'

0 εκπαιδευτικός δείχνει στο χάρτη της Ελλάδας, τη Στερεά Ελλάδα

και την Πελοπόννησο και εξηγεί στα παιδιά ότι το τραγούδι που θα

μάθουν είναι αποκριάτικο παραδοσιακό αυτών των περιοχών. Στη

συνέχεια λέει, ανά δύο, τους παρακάτω στίχους στα παιδιά και τα

καλεί να επαναλαμβάνουν μετά από αυτόν.


«Κάτω στο γιαλό κάτω στο περιγιάλι

Γάμο κάμανε μ' ένα σπυρί σιτάρι

Γάμο κάνανε καλέ, τρίκλωνε βασιλικέ (2)

Το αλέθανε στη μύτη της καρφίτσας (2)

Το αλέθανε καλέ τρίκλωνε Βασιλικέ (2)

Το σακιάζανε στης ψείρας το τομάρι (2)

Το σακιάζανε καλέ τρίκλωνε Βασιλικέ (2)

Ψείρα ζύμωνε, κονίδα κοσκινίζει (2)

Ψείρα ζύμωνε καλέ τρίκλωνε βασιλικέ (2)

Κι ο κυρ- Ψύλλαρος τον φούρνο τον ανάβει(2)

Σπίθα έπεσε καλέ τρίκλωνε Βασιλικέ (2)

Σπίθα έπεσε ατού ψύλλου το ποδάρι (2)

Φέρτε το γιατρό καλέ τρίκλωνε βασιλικέ (2)

Φέρτε το γιατρό ο ψύλλος μη πεθάνει (2)

Φέρτε το γιατρό εδώ το γιατρό τον κυρ —Κοριό!» (2)

(αποκριάτικο παραδοσιακό τραγούδι της Στερεάς Ελλάδας και της Πελοποννήσου.)

Χορός και τραγούδι 7'

Τα παιδιά πιάνονται στον κύκλο με σταυρωτή λαβή. Χορεύουν το «Κάτω στο γιαλό» με τους καινούριους στίχους, θα ήταν ιδανικό να χορευτεί χωρίς ηχογραφημένη μουσική: ο εκπαιδευτικός τρα­γουδά τον κάθε στίχο και τα παιδιά τον επαναλαμβάνουν.

Να μπορεί το παιδί να επαναλαμβάνει με ακρίβεια αυτά που είπε ο εκπαιδευτικός σύμφωνα με το ρυθμό.

Να μπορεί το παιδί να συντονίζεται κινητικά με την ομάδα.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
Να εμπεδωθεί η διδαγμένη ύλη.
Επανάληψη 8'

0 εκπαιδευτικός προτείνει στα παιδιά να χορέψουν όλους τους χο­ρούς και τα τραγούδια που έχουν διδαχθεί μέχρι στιγμής.
Να μπορεί το παιδί να ανακαλεί τη διδαγμένη ύλη.


Μάθημα 4°

Σκοπός: Η καλλιέργεια της ρυθμικής ικανότητας και της έκφρασης μέσω κίνησης

θέμα: Συρτός Θάσου «Όλα τα πουλάκια»

Στόχοι
Περιεχόμενο — Οργάνωση του μαθήματος
Αξιολόγηση

ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ
Να αναπτυχθεί η γνώση και η ακουστική αντίληψη.
Συζήτηση 10'

0 εκπαιδευτικός καλεί τα παιδιά στον κύκλο. Τα ρωτά για τον τόπο κατα­γωγής τους ώστε να βρει αφορμή να μιλήσει για την γεωφυσική και πο­λιτιστική πολυμορφία της Ελλάδας. Αξιοποιεί τις εμπειρίες των παιδιών (ταξίδια κ.λ.π). Δείχνει φωτογραφίες από μέρη που έχουν μεταξύ τους μεγάλες διαφορές. Βάζει στα παιδιά να ακούσουν παραδοσιακές μουσι­κές με εμφανείς διαφορές στα ηχοχρώματα, στους ρυθμούς και τη ρυθ­μική αγωγή. Τις συνδέει, μέσω των φωτογραφιών, με το φυσικό περι­βάλλον. Παρακινεί τα παιδιά να νιώσουν τη διαφορά.
Να μπορούν τα παιδιά να ανταλλάσσουν τις εμπειρίες τους.

ΚΥΡΙΩΣ ΘΕΜΑ
Να γίνει

διαθεματική

προσέγγιση.

Να αναπτυχθεί η ακουστική αντίληψη και η ρυθμική ικανότητα.

Να αναπτυχθεί η αντίληψη του χώρου και του ρυθμού.
Όλα τα πουλάκια Ι2'

0 εκπαιδευτικός προτείνει στα παιδιά να «ταξιδέψουν» όλοι μαζί στο νη­σί της Θάσου. Τους δείχνει τη Θάσο στο χάρτη, φωτογραφίες του νησιού και της παραδοσιακής φορεσιάς του. Στη συνέχεια βάζει το τραγούδι «Όλα τα πουλάκια» και προτείνει στα παιδιά να μετακινηθούν στο χώρο με περπάτημα πάνω στο ρυθμό.

Παραλλαγή:

Προτείνει στα παιδιά να μένουν ακίνητα κατά τη διάρκεια του τραγουδι­ού και να μετακινούνται μόνο κατά τη διάρκεια της μουσικής. Στο τέλος ρωτά τα παιδιά αν θυμούνται κάποιες λέξεις από τους στίχους ή αν θέ­λουν να τους εξηγήσει την έννοια ορισμένων από αυτών. Δεν επιμένει ιδιαίτερα.

Κινητικό μοτίβο στα τρία 6΄

0 εκπαιδευτικός ζητά από τα παιδιά να πιαστούν με σταυρωτή λαβή στον κύκλο και να χορέψουν το τραγούδι με το κινητικό μοτίβο που ήδη γνωρίζουν.
Να μπορούν τα παιδιά να συντονιστούν με το ρυθμό.

Να μπορούν τα παιδιά να αντιδρούν σύμφωνα με το ηχητικό ερέθισμα.

Να μπορεί το παιδί να συντονιστεί με την ομάδα.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
Να αναπτυχθεί η ακουστική αντίληψη και οι εκφραστικές δυνατότητες των παιδιών.

Να κατανοηθούν οι χορευτικές μορφές «τύπου στα τρία» από διάφορες πολιτισμικές ενότητες της Ελλάδας.

Τα παιδιά παίζουν και χορεύουν 17'

0 εκπαιδευτικός ορίζει δύο σημεία στο χώρο: το ένα είναι το Βουνό και το άλλο η θάλασσα. Συνδέει τα σημεία αυτά με το άκουσμα δύο συγκε­κριμένων μουσικών, μιας κυκλαδίτικης και μιας ηπειρώτικης, τις οποίες χρησιμοποίησε και στο στάδιο της προετοιμασίας. Ζητά από τα παιδιά να πηγαίνουν «όπου τους λέει η μουσική». Όταν όμως ακούν τραγούδι που ξέρουν να το χορεύουν (γρήγορο χασάπικο, κάτω στο γιαλό, όλα τα πουλάκια) να πιάνονται στον κύκλο και να ξεκινούν το χορό. Στο τέλος ρωτά τα παιδιά ποιον από τους τρεις χορούς προτιμούν.

Να μπορούν τα παιδιά να χορεύουν τους διδαγμένους χορούς και να μετακινούνται στο χώρο σύμφωνα με το ηχητικό ερέθισμα.


Μάθημα 5°

Σκοπός: Η εκμάθηση τοπικού χορού

Θέμα: O χορός «Σαμαρίνα»

Στόχοι
Περιεχόμενο - Οργάνωση του μαθήματος
Αξιολόγηση

ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ
Να αναπτυχθεί η ακουστική αντίληψη και η ρυθμική ικανότητα.
Περπάτημα στο χώρο 8΄

0 εκπαιδευτικός καλωσορίζει τα παιδιά. Έπειτα τους προτείνει να περ­πατήσουν ελεύθερα στο χώρο προσπαθώντας να συντονίσουν τα βήματα τους με τα ρυθμικά κτυπήματα που θα ακούν. 0 εκπαιδευτικός κτυπά ισόχρονα (παλμός) ένα μικρό κρουστό και προοδευτικά κάνει τη ρυθμι­κή αγωγή όλο και πιο αργή. Κάθε κτύπημα πρέπει να αντιστοιχεί σε μια στήριξη ενός σκέλους. Με αυτό τον τρόπο, το περπάτημα των παιδιών παραμένει ρυθμικό αλλά γίνεται όλο και πιο αργό. Η πιο αργή ρυθμική αγωγή που προτείνεται είναι αυτή του τραγουδιού «Σαμαρίνα». Επανα­λαμβάνει τη διαδικασία μερικές φορές με διάθεση παιχνιδιού.
Να μπορεί το παιδί να ακολουθεί την προτεινόμενη ρυθμική αγωγή.

ΚΥΡΙΩΣ ΘΕΜΑ
Να αναπτυχθεί η ρυθμική ακρίβεια και ο νευρομυικός συντονισμός.

Να αναπτυχθεί η κιναίσθηση και η αίσθηση του χώρου.
Μουσικοκινητική επεξεργασία 11΄

Τα παιδιά συνοδεύουν το τραγούδι της «Σαμαρίνας» με ηχηρές κινήσεις τις οποίες προτείνει ο εκπαιδευτικός. Προς το τέλος του καταλήγουν στα παλαμάκια.

Στη συνέχεια, το τραγούδι ξανακούγεται και τα παιδιά προσπαθούν να περπατήσουν ελεύθερα στο χώρο ακολουθώντας το ρυθμό του τραγουδι­ού με παλαμάκια.

Τα παιδιά πιάνονται στον κύκλο και περπατούν με το ρυθμό του τραγου­διού τον οποίο παίζει με ένα κρουστό ο εκπαιδευτικός.

0 χορός «Σαμαρίνα» 11΄

Τα παιδιά πιάνονται στον κύκλο με λαβή από τις παλάμες και λυγισμέ­νους τους αγκώνες. 0 εκπαιδευτικός τους εξηγεί ότι ο χορός χορεύεται με το βήμα που ήδη ξέρουν (στα τρία) εκτελεσμένο πολύ πιο αργά. Τα παρακινεί να τον παρατηρήσουν και να τον μιμηθούν. Χορεύουν όλοι μαζί ταυτόχρονα (το χορό). Στη συνέχεια χορεύουν διπλοκάγκελο.

Να μπορεί το παιδί να συντονίζει την κίνηση με το ρυθμικό πρότυπο.

Να μπορεί το παιδί να συντονίζεται με την ομάδα.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
Να αναπτυχθούν γνωστικά τα παιδιά και να γίνει διαθεματική προσέγγιση του θέματος.
Παρουσίαση λαογραφικού υλικού 15'

0 εκπαιδευτικός παρουσιάζει στα παιδιά την περιοχή της Ηπείρου στο χάρτη, μέσα από φωτογραφίες τοπίων, ενδυμασίας, ασχολιών των κα­τοίκων, διατροφής, μουσικών οργάνων της περιοχής κ.ά. Αξιοποιεί πι­θανές εμπειρίες των παιδιών ή αν υπάρχει, την καταγωγή κάποιου από αυτά. Τους μιλά, εν συντομία, για την κλεφτουριά. Κατά τη διάρκεια της συζήτησης μπορεί να ακούγεται σε χαμηλή ένταση ηπειρώτικη μουσική. Στο τέλος τα παιδιά επαναλαμβάνουν το χορό γύρω από το λαογραφικό υλικό.
Να μπορεί το παιδί να συμμετέχει και να κατανοεί την ομαδική συζήτηση.


Μάθημα 6°

Σκοπός: Εκμάθηση τοπικού χορού (Ιόνια νησιά)

Θέμα: Ο χορός «Αη Γιώργης» (Κέρκυρα)

Στόχοι
Περιεχόμενο — Οργάνωση του μαθήματος
Αξιολόγηση

ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ
Να γίνει

διαθεματική

προσέγγιση.
Γνωριμία με το νησί της Κέρκυρας 10'

0 εκπαιδευτικός παρουσιάζει σύντομα το νησί της Κέρκυρας στα παιδιά μέσα από το χάρτη, φωτογραφικό υλικό (τοπία, μνημεία, παραδοσιακή φορεσιά κ.ά) και αξιοποιώντας τυχόν υπάρχουσες εμπειρίες παιδιών που το γνωρίζουν (τόπος καταγωγής, τουρισμός).

Προτεινόμενο παιχνίδι αρ. 23 «τσιγκολελέτα»

(βλ. θεμ. ενότ.: Παιχνίδια)

Να μπορεί το παιδί να κατανοεί τη σχέση ενός χορού με τον τόπο.

ΚΥΡΙΩΣ ΘΕΜΑ
Να αναπτυχθεί η ρυθμική ικανότητα και η αντίληψη του χώρου.

Να μάθουν τα παιδιά το κινητικό μοτίβο του χορού.
Μουσικοκινητική επεξεργασία 12"

1. Τα παιδιά συνοδεύουν με ηχηρές κινήσεις, τις οποίες προτείνει ο εκπαιδευτικός, τη μουσική του χορού "Αη Γιώργη". Παρακινεί τα παιδιά να τραγουδούν το ρεφρέν του τραγουδιού (λαλαλα....)

2. Στο κουπλέ, τα παιδιά περπατούν ελεύθερα στο χώρο, ακολουθώντας το ρυθμό, ενώ στο ρεφρέν, μένουν ακίνητα τραγουδώντας και χτυπώντας παλαμάκια.

3. Επαναλαμβάνουν την προηγούμενη δραστηριότητα αντικαθιστώντας τη μετακίνηση στο χώρο με μετακίνηση στη φορά του κύκλου πιασμένα με τη λαβή του χορού.

0 χορός «Αη Γιώργης» 11΄

0 εκπαιδευτικός δείχνει στα παιδιά τη λαβή του χορού και τους προτεί­νει να πιαστούν με λαβή στον κύκλο. Ξεκινούν να χορεύουν για λίγο χρησιμοποιώντας το γνωστό κινητικό μοτίβο «στα τρία».Έπειτα ο εκπαι­δευτικός σταματά τα παιδιά και τους επιδεικνύει ολόκληρο το κινητικό μοτίβο του χορού. Στη συνέχεια προτρέπει τα παιδιά να τον μιμηθούν. Όταν τα παιδιά καταφέρουν να μιμηθούν το κινητικό μοτίβο ο εκπαιδευ­τικός εισάγει την κίνηση των χεριών (απαλή εναλλαγή αριστερά -δε­ξιά- αριστερά, αντίστοιχα με τις στηρίξεις των ποδιών). Τα παιδιά τον μιμούνται και προσπαθούν να συντονιστούν. Τέλος γίνεται η εισαγωγή των μαντιλιών.

Τα παιδιά ακούνε τη μουσική, χορεύουν το χορό και τραγουδούν το refrain του τραγουδιού.
Να μπορεί το παιδί να συντονίζεται με το ηχητικό ερέθισμα.

Να μπορεί το παιδί να μιμείται τον εκπαιδευτικό και να συντονίζεται μαζί του.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
Να αναπτυχθούν οι σχέσεις ανάμεσα στην ομάδα και να εμπεδωθεί η ύλη που έχει διδαχθεί.
Επανάληψη Ι2'

0 εκπαιδευτικός προτείνει στα παιδιά να χορέψουν όλους τους χορούς που έχουν διδαχθεί.
Να μπορεί το παιδί να συντονίζεται με την ομάδα.


Μάθημα 7°

Σκοπός: Εκμάθηση τοπικού χορού

Θέμα: Ο αποκριάτικος χορός «Τα κουκιά» (Θεσσαλία, Στερεά Ελλάδα)

Στόχοι
Περιεχόμενο — Οργάνωση του μαθήματος
Αξιολόγηση

ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ
Να συνδεθεί αυτό το μάθημα με τους διδαγμένους χορούς.

Να αναπτυχθεί η αυτενέργεια και η κινητική δημιουργικότητα.

Να συνδεθεί ο χορός με τη λαογραφία.
Κάτω στο γιαλό (αποκριάτικο). 4΄

0 εκπαιδευτικός καλωσορίζει τα παιδιά στον κύκλο και τους προτείνει να ξεκινήσουν το μάθημα χορεύοντας το «Κάτω στο γιαλό» με τα αποκριά­τικα λόγια.

Αποκριάτικοι χοροί 5'

0 εκπαιδευτικός μιλά στα παιδιά για τους παραδοσιακούς αποκριάτικους χορούς εστιάζοντας στο μιμικό χαρακτήρα ορισμένων.

Το φύτεμα των κουκιών 10'

0 εκπαιδευτικός μιλάει στα παιδιά για το φύτεμα, το σκάλισμα, το μάζε­μα και το φόρτωμα των κηπευτικών προϊόντων και ειδικά των κουκιών. Αξιοποιεί τις τυχόν υπάρχουσες άμεσες ή έμμεσες εμπειρίες τους. Στη συνέχεια, ταυτόχρονα με την ακρόαση του τραγουδιού «τα κουκιά», προτείνει στα παιδιά να μιμηθούν, με κινήσεις, τις παραπάνω δραστη­ριότητες τη στιγμή που τις ακούνε.

Να μπορεί το παιδί να συντονίζεται κινητικά με την ομάδα.

Να μπορεί το παιδί να παρακολουθεί τον εκπαιδευτικό.

Να μπορεί το παιδί να προτείνει μιμικές κινήσεις για κάθε δράση.

ΚΥΡΙΩΣ ΘΕΜΑ
Να αναπτυχθεί η προσοχή, η αυτενέργεια των παιδιών και η κινητική δημιουργικότητα

Να αναπτυχθεί η ρυθμική ικανότητα και η

εκφραστικότητα των παιδιών.
«Τα κουκιά" 8'

0 εκπαιδευτικός τραγουδά (ή απαγγέλλει με ρυθμικό τρόπο) το τραγού­δι, στίχο - στίχο και ζητά από τα παιδιά να επαναλαμβάνουν μετά από αυτόν (ήχος — ηχώ).

1) Πέρασα μωρέ πέρασα, πέρασα από την Καρυά,
πέρασα από την Καρυά κι είδα τις Καρυώτισσες,
κι είδα τις Καρυώτισσες πώς φύτευαν τα κουκιά.
Έτσι τα, μωρέ έτσι τα, έτσι τα φυτεύανε

έτσι τα φυτεύανε οι καρυώτες τα κουκιά.

2) Ματαξά, μωρέ ματαξά, ματαξαναπέρασα
ματαξαναπέρασα κι είδα τις καρυώτισσες

κι είδα τις καρυώτισσες πως σκάλιζαν τα κουκιά

έτσι τα, μωρέ έτσι τα, έτσι τα σκαλίζανε

έτσι τα σκαλίζανε οι Καρυώτεςτα κουκιά

3) ……………..πώς μάζευαν τα κουκιά

4)………………πώς φόρτωναν τα κουκιά.

0 εκπαιδευτικός μπορεί να προτείνει και μιμικές κινήσεις ταυτόχρονα με τα λόγια.

0 εκπαιδευτικός δείχνει στο χάρτη τη Θεσσαλία και τη Στερεά Ελλάδα, περιοχές στις οποίες χορεύουν «τα κουκιά» τις απόκριες.

0 χορός 5'

Τα παιδιά πιάνονται στον κύκλο και χορεύουν το χορό χρησιμοποιώντας το κινητικό μοτίβο «στα τρία» με αργή ρυθμική αγωγή για το κουπλέ και μιμικές μιμήσεις, το καθένα μόνο του, για το ρεφρέν.
Να μπορεί το παιδί να επαναλαμβάνει τα λόγια και τις κινήσεις του εκπαιδευτικού αμέσως μετά από αυτόν.

Να μπορεί το παιδί να χορεύει ολοκληρωμένο το χορό.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
Να αναπτυχθεί η συνεργασία και η ομαδική

δημιουργικότητα.
0 χορός σε ομάδες 13'

Τα παιδιά χωρίζονται σε ομάδες των 8 -10. Κάθε ομάδα συνεργάζεται για να επιλέξει κινήσεις που αναπαριστούν τις δράσεις του τραγουδιού. Η κάθε ομάδα παρουσιάζει τις ιδέες της, χορεύοντας ολόκληρο το χορό και οι υπόλοιποι παρακολουθούν.
Να μπορεί το παιδί να συνεργάζεται με την ομάδα.

Μάθημα 8°

Σκοπός: Καλλιέργεια σχέσεων της ομάδας

Θέμα: Επανάληψη και σύνδεση με την τοπική παράδοση

Στόχοι
Περιεχόμενο — Οργάνωση του μαθήματος
Αξιολόγηση

ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ
Να γνωρίσει το παιδί την πολιτιστικό παράδοση της περιοχής που ζει.
Σύνδεση με την τοπική παράδοση 15΄

Το κινητικό μοτίβο «στα τρία» συναντάται σε πολλούς χορούς στον Ελλαδικό χώρο. 0 εκπαιδευτικός επιλέγει ένα χορό με το μοτίβο της πε­ριοχής στην οποία βρίσκεται το σχολείο. Αν πρόκειται για σχολείο που βρίσκεται σε αστικό κέντρο επιλέγει ένα χορό από την ευρύτερη περιοχή ή αξιοποιεί την καταγωγή παιδιών τα οποία έχουν μια Βιωματική σχέση με το χορό της ιδιαίτερης πατρίδας τους.

Στο μάθημα αυτό ζητά από τα παιδιά να του καταθέσουν τις εμπειρίες τους γύρω από το χορό, να του περιγράψουν χορευτικές σκηνές που έχουν βιώσει ή δει σε βίντεο και τηλεόραση. Τα παιδιά καταθέτουν επί­σης τη συναισθηματική τους στάση απέναντι στο χορό καθώς και τις προτιμήσεις τους. Αν υπάρχει διαθέσιμο οπτικοακουστικό υλικό ο εκπαι­δευτικός το παρουσιάζει στα παιδιά και το συζητά μαζί τους.
Να μπορεί το παιδί να συμμετέχει στη συζήτηση.

ΚΥΡΙΩΣ ΘΕΜΑ
Να αναπτυχθεί η ικανότητα συντονισμού λόγου και κίνησης.
Παράδειγμα τοπικού χορού ειρήνη 10΄

(τραγούδι και χορός της Τήλου)

Πολύστιχο τραγούδι και χορός το οποίο χορεύεται αντικριστά με σταυ­ρωτή λαβή, από δυο ομάδες παιδιών (κοριτσιών) εκ των οποίων η μία κινείται εμπρός, με 8 βήματα προχωρητικά απλά, ξεκινώντας με το δεξί πόδι. Η άλλη ομάδα πηγαίνει ταυτόχρονα προς τα πίσω και αντίθετα. 0 εκπαιδευτικός λέει έναν προς ένα τους παρακάτω στίχους στα παιδιά και τα καλεί να επαναλάβουν μετά από αυτόν. Οι στίχοι του τραγουδιού είναι:

Ειρήνη πού 'σουν το πωρνό, (δις)

πού'σουντο—πού 'σουντο- πού'σουν το μεσημέρι, (δις)

πού 'σουν το 'λιοΒασίλεμα (δις)

νερατζο — νερατζο — νερατζομιλημένη; (δις)...
Να μπορεί το παιδί να συντονίζει το λόγο με την κίνηση.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
Να εμπεδωθεί η διδαγμένη ύλη και να αναπτυχθούν οι σχέσεις μεταξύ των παιδιών της τάξης.
επανάληψη των χορών 20'

0 εκπαιδευτικός προτείνει στα παιδιά να επαναλάβουν όλους τους χο­ρούς και τα τραγούδια που γνωρίζουν. Επινοεί τρόπους ώστε η επανάλη­ψη να αποκτήσει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Προτείνονται, ενδεικτικά, ορισμένοι τρόποι:

1)Τα παιδιά ψηφίζουν το χορό της αρεσκείας τους. Μετά τα αποτελέ­σματα της ψηφοφορίας αρχίζουν την επανάληψη από το χορό που συ­γκέντρωσε τις περισσότερους ψήφους και συνεχίζουν με τους χορούς που είχαν λιγότερες ή και καθόλου ψήφους.

2) 0 εκπαιδευτικός φτιάχνει κλήρους με όλους τους χορούς και τους τοποθετεί σε ένα κύπελλο. Τα παιδιά τραβούν κλήρο και χορεύουν τον αντίστοιχο χορό.

3) Τα παιδιά χωρίζονται σε δύο ή τρεις ομάδες. Κάθε ομάδα επιλέγει τη σειρά με την οποία θα παρουσιάσει τους χορούς.

0 εκπαιδευτικός διαχειρίζεται ελεύθερα το χρόνο ανάλογα με το διαθέ­σιμο οπτικοακουστικό υλικό, την τοπική παράδοση, τη σχέση των μαθη­τών με το χορό. Αξιοποιεί το διδακτικό χρόνο ώστε να συνδέσει κοινωνι­κά, πολιτιστικά στοιχεία και εξωσχολικές δραστηριότητες των παιδιών με τη σχολική πραγματικότητα.
Να μπορεί το παιδί να συντονίζεται με την ομάδα.